Pompeii

Inhoud

Er zijn enkele onderwerpen uit het verleden die mensen blijkbaar blijvend boeien, ook als het hele verleden hun verder volledig kan gestolen worden. Bovenaan staat met stip het Oude Egypte en zijn piramiden, hiërogliefen, Toetanchamon en –vooral- de mummies. Stonehenge en Pompeii met de uitbarsting van de Vesuvius werpen eveneens hoge ogen.

De Engelse auteur Robert Harris scoorde internationaal met zijn trilogie over de Romeinse redenaar en staatsman Marcus Tullius Cicero (+ 43 v. Chr.): Lustrum (2006), Imperium (2009) en Dictator (2015). Zijn roman De officier (2014), over de Dreyfus-affaire in Frankrijk (1895 e.v.), werd in Nederland uitgeroepen tot Boek van de maand.
Al zijn verhalen munten uit door gedegen achtergrondonderzoek en verzorgde taal. (Ook in vertaling: Renée Vink heeft met haar Floris V-romans zelf reeds haar riddersporen verdiend op het terrein van de historische roman.)

Met Pompeii wijdt hij zich nu aan de laatste dagen van de gedoemde stad.

Voor deze recensie gebruikte ik de digitale versie. Kaarten blijven het zwakke punt. In het gedrukt boek is de situatiekaart over 2 bladzijden afgedrukt, wat digitaal niet zo duidelijk te lezen is .

22 augustus 79 na Christus. De jonge waterbouwkundige ingenieur Marcus Attilius is net tot aquarius (beheerder) benoemd over het prestigieuze Aqua Augusta, het zestig kilometer lange aquaduct dat een kwart miljoen mensen aan de Baai van Napels van vers water voorziet. Zijn voorganger is al twee weken spoorloos verdwenen. Hij is de jongste telg uit een geslacht van aquaductenbouwers. Op deze 22ste augustus valt de waterleiding droog. Attilius moet in allerijl op zoek naar een oplossing, voordat tienduizenden mensen zonder drinkwater komen te zitten in de abnormale, ongenadige zomerhitte.

Hij vraagt hulp aan de beroemde geleerde Plinius, tevens admiraal van de vloot die te Misenum in de baai gelegerd is. Plinius stelt hem een snelle galei ter beschikking om de situatie te onderzoeken in Pompeii, aan de overzijde van de baai. Pompeii, aan een aftakking van de Aqua Augusta heeft vreemd genoeg inderdaad nog water.
Hier krijgt hij te maken met de ambitieuze en machtsbeluste ex-slaaf Ampliatus. Die probeert de aquarius voor zijn eigen doeleinden in te zetten, maar Attilius is te plichtsgetrouw om zich te laten omkopen. Hij ontmoet er opnieuw Corelia, de aantrekkelijke dochter van de malafide Ampliatus, die door haar vader gedwongen is om de vrouw te worden van de door haar gehate zoon van zijn voormalige meester. Attilius is gedreven om de verstopping in het aquaduct te traceren en ervoor te zorgen dat de watervoorziening snel weer op gang komt.

Ampliatus biedt hem mannen en materiaal aan. Maar terwijl hij met hen op pad gaat langs het aquaduct, vallen hem steeds meer mysterieuze natuurverschijnselen op. De geur van zwavel, trillingen in de aarde, branden, en dan is er ook nog de raadselachtige verdwijning van de vorige aquarius. Langzaam groeit het besef dat de verstoring van het water niet het grootste probleem is.
Hij vindt de oorzaak van de waterblokkade en ontdekt dat de Vesuvius op uitbarsten staat. Tot zijn verrassing ontmoet hij weer Corelia. Zij reed hem achterna om hem te waarschuwen: toevallig luisterde ze een complot af tussen haar vader en een onbekende om Attilius te vermoorden. ’s Anderdaagse stuurt de aquarius het meisje tot haar teleurstelling terug naar haar vader. Zelf rijdt hij te paard de Vesuvius op en vindt zijn akeligste vermoedens bevestigd. Hier haalt zijn moordenaar hem in. Maar de Vesuvius zelf redt hem en doodt de moordenaar.
De aardschokken worden nu gevolgd door een asregen. Attilius besluit niet naar Pompeii te rijden, maar naar Misenum, om Plinius op de hoogte te brengen. Met de admiraal en een deel van de vloot vaart hij uit om hulp te bieden. De asregen wordt gevolgd door een verschrikkelijke uitbarsting van de Vesuvius en een regen van lichte puimsteen, zo massaal dat het schip moet aanleggen. De bemanning zoekt beschutting aan land, bij een kennis van Plinius.

Attilius verlaat het gezelschap en trekt alleen naar Pompeii om Corelia te redden. Wat volgt is een tocht als een helse, nimmer eindigende nachtmerrie, die je bij het lezen het zweet in de handpalmen bezorgt. Hij bereikt uiteindelijk Corelia in het nog onvoltooide badhuis van haar vader. Ampliatus weigert hem te geloven, steunend op een profetie van de plaatselijke sibille. De jonge aquarius vlucht met Corelia. Nipt op tijd. De Aqua Augusta zal hen redden. Alle anderen komen om in de vuurstorm.

Bespreking

Sinds de succesrijke roman De laatste dagen van Pompeji (1834) van Edward Bulwer-Lytton (1803-1873) is het verhaal vanaf de uitvinding van de stomme film een aantal keren verfilmd, een (voorlopig) laatste keer met de Amerikaanse $100.000.000 avonturenfilm in 3D Pompeii (2014 – speelduur duur: 105 minuten).

Het was een uitstekend idee van Robert Harris met zijn aquarius Attilius een totaal andere, originele invalshoek te kiezen: de Romeinse aquaducten, in casu het Aqua Augusta.

Nauwgezet volgt de auteur de uren voorafgaand, tijdens en na de uitbarsting van de Vesuvius. Parallel met de machtige vulkaan bouwt hij de toenemende spanning op en leidt de lezer langzaam maar zeker naar de apocalyptische ondergang van de stad.

Voor zijn beschrijving van het verloop der uitbarsting steunt hij zwaar op Plinius’ brieven aan Tacitus. Dit combineert hij naadloos met de bevindingen van de archeologie en de moderne vulkanologen. Enige verrassing is zijn tekening van Plinius de Oude. Om een of andere reden heb ik me de auteur van de magistrale Naturalis historia altijd voorgesteld als een magere stoïcijnse asceet. Harris beeldt hem af als een dikbuikige, kortademige astmatische hartlijder met ernstige obesitas, wat vermoedelijk medeschuldig is aan zijn dood door de giftige vulkanische gassen.

Een sublieme vondst is de voorspelling van de sibille. Zij voorzegt niet het voortleven van Pompeii, zoals Ampliatus meent, maar wel de hedendaagse stromen toeristen, die de ruïnes in dichte drommen bezoeken!

Aanvullende informatie
De snelste en dankbaarste kennismaking is het uitstekende docudrama van de BBC uit 2004: Pompeii. De laatste dag - DVD - duur: ca. 50 minuten - Engels, Ned. ondertitels.

Beard, Mary, Pompeii. Het dagelijks leven in een Romeinse stad, Amsterdam, Athenaeum & Polak, 2009. 458 blz. foto’s, tekeningen, stadsplan, kaart, bibliografie, register (personen en zaken).

Guzzo, P., Da Pompei a Roma. Kroniek van een uitbarsting. Pompeji Herculaneum Oplontis, Brussel, Koninklijk Musea voor Kunst en Geschiedenis, 2003, 215 blz. Schitterende tentoonstellingspublicatie met beknopte catalogus en o.a. op p. 186-195 de brieven van Plinius aan Tacitus in het Latijn en het Nederlands.

Martorelli, S. & A. Antolino (foto’s), Pompeji 2009, in: National Geographic, mei 2009, p. 94-109.

Plinius de Oudere

Plinius de Jongere

Naturalis historia

Jos Martens, januari 2016