Inhoud

Vooraf: de inhoud van de film is, lichtjes bewerkt, overgenomen van Wikipedia, omwille van de vele pasklare links.

Het is het najaar van 1572 en de zaken van ondernemersvrouw Kenau Simonsdochter Hasselaer (Monic Hendrickx), die een scheepswerf beheert, lijken goed te gaan ondanks de Tachtigjarige Oorlog die aan de gang is. Echter, Kenau heeft het moeilijk met haar dochters, vooral haar jongste Geertruid is losgeslagen in haar geloofsopvattingen en heimelijk verliefd op Pieter Ripperda, de zoon van de gouverneur van de stad Haarlem.

Na een beeldenstorm in de Sint Bavokerk worden Pieter, Geertruid en hun vrienden opgepakt en naar Utrecht gezonden. Daar worden de jongeren tot de brandstapel veroordeeld en Kenau met haar oudste dochter Kathelijne komen net te laat om hen te redden. Kathelijne weet haar jongste zus nog uit haar lijden te verlossen met van een pistoolschot. Teruggekeerd in Haarlem blijkt de Spaanse gezagvoerder Don Frederik op weg naar de stad met zijn leger, nadat hij net daarvoor het bloedbad van Naarden heeft aangericht. Aanvankelijk toont Kenau weinig interesse om haar stad te gaan verdedigen tegen de Spanjaarden, mede door de verbittering om de dood van haar jongste dochter. Maar na het verraad van stadsregent Cornelis Duyff gaat ze overstag en schenkt haar scheepswerf hout voor het versterken van de stadspoorten.

Tijdens het Beleg van Haarlem (1572-1573) gaat de weduwe de strijd aan met de Spanjaarden en voert ze een groep Haarlemse vrouwen aan. Door haar strijd op de muren van de stad loopt ze het gevaar haar enige dochter ook nog te verliezen. Met haar vrouwenleger weet ze een aanval van de Spanjaarden te verijdelen door teer, vuur en buskruit te gebruiken en kan zo de Sint Janspoort te redden. De gezagvoerder Wigbolt Ripperda (Barry Atsma) erkent dan ook dat Kenau een grote aanwinst is voor de verdediging van de stad. Ondertussen lijkt de relatie tussen Kenau en haar dochter Kathelijne te verslechteren, dit omdat Kenau haar maar moeilijk los kan laten.

Uiteindelijk weten de Spanjaarden een mijn met vaten buskruit tot ontploffing te brengen in een tunnel, waardoor de wallen instorten. Haarlem wordt gemakkelijk veroverd, Ripperda onthoofd, Kenau met geboeide handen in het water geworpen om te verdrinken, samen met honderden andere burgers. Zij geeft het echter niet op. Zal zij als geoefend zwemster toch nog ontsnappen? Open einde en doek.

Extra:Making of (25 minuten)

Circa 80% van de film is opgenomen in Hongarije. Daar werd een compleet dorp nagebouwd dat voor het 16e-eeuwse Haarlem moest doorgaan. Verder zijn er nog opnames gemaakt in Amsterdam-Zuid en de Belgische duinen
De regisseur had 60 figuranten en tientallen tenten tot zijn beschikking, wat moest doorgaan voor de Spaanse belegeraars. Door de bewerking met de computer, wist hij het aantal figuranten te vermenigvuldigen tot 60.000 en circa 2000 tenten. Panoramische overzichten in vogelperspectief (= vanuit de lucht) zijn niet per helikopter genomen, maar door een hypermoderne, telegeleide drone en dan zo nodig per computer aangevuld.

De twee Spaanse acteurs Paul Colera en Francisco Olmo die respectievelijk Don Fadrique en Alva speelden, hadden zich in Spanje al voorbereid.

De volledige film is te bekijken op YouTube en op Full TV.

Bespreking & historische betrouwbaarheid

Kenau krijgt zowel positieve als ronduit vernietigende recensies, met als dieptepunt De Volkskrant, die zegge en schrijve 1 ster (= rotslecht) toekent onder de titel: Kenau is een onbeholpen en infantiel historisch drama.
Belgische recensies zijn me onbekend. Ik vraag me zelfs af of de film hier in de zalen is geraakt. Maar dat gold ook al voor Michiel de Ruyter.

De naam Kenau is in het Nederlands synoniem geworden voor manwijf, in Vlaamse dialecten vaak verbasterd tot knai: helleveeg, tang van een wijf, feeks, teef, canaille. (Heb voorheen als kind nooit geweten waar het woord vandaan kwam. Hetzelfde blijkt echter uit de interviews die bij Nederlandse jongeren zijn afgenomen bij het uitkomen van de film in 2014 – hier kende een aantal wel het woord, maar niet de herkomst.)

Heeft Kenau echt bestaan? Of behoort zij tot de legende? De verhalen van de vrouwelijke verdedigers duiken al snel op in de late 16de eeuw. Maar daar is meestal sprake van hulp (aandragen van munitie, afvoeren en verzorgen van gewonden enz.) en niet van daadwerkelijk strijden. Om het even; als een romanschrijver de hiaten in de historische documenten mag opvullen met eigen verbeelding, waarom een scenarioschrijver/regisseur niet? Vooral omdat hij daardoor een netelige historische periode in de beginnende strijd tegen Spanje beter kan belichten. Naarden was net tevoren uitgemoord, na woordbreuk van Fadrique. En bij het beleg van Alkmaar moest hij een nederlaag incasseren nadat de dijken waren doorgestoken op bevel van Willem van Oranje. “Bij Alkmaar begint de zege.”

Knap om te zien (in de Making of) met hoeveel moeite tot in de kleinste details historische authenticiteit is nagestreefd. Ik heb desondanks lang geaarzeld over het toekennen van de vierde waarderingsster omwille van één historische flater: op een bepaald ogenblik observeert de Spaanse bevelhebber Don Fadrique de wallen van Haarlem door zijn uitschuifbare verrekijker: die zou inderdaad in Nederland worden uitgevonden, doch pas een hele poos later, in 1608! Anders dan men vooral in Italië nog wel beweert, heeft Galilei de telescoop niet uitgevonden: hij vond de Hollandse kijker op de markt, vermoedelijk in 1609 en verbeterde hem gevoelig in datzelfde jaar reeds. Dit type vroege telescoop was kort voordien in Middelburg uitgevonden door Lippershey of Sacharias Jansen.

Didactische tips
Een uitvoerig uitgewerkte leereenheid: Martens, Jos, Willem van Oranje op dvd – Straffe van verwarringe.
De leereenheid is vakoverschrijdend, multimediaal en modulair opgebouwd. Het is dus gemakkelijk om naar keuze en beschikbare tijd relevante onderdelen op te pikken en te gebruiken.

 
Histoforum
De moord op Willem van Oranje (uitgewerkte webquest).

Balthasar Gerards (uitgewerkte webquest).

Het Wilhelmus (uitgewerkte webquest)

De Maesschalck, Edward, Oranje tegen Spanje. Eenheid en scheiding van de Nederlanden onder de Habsburgers (1500-1648), Leuven, Uitg Davidsfonds, 2015, 352 blz.
Raadpleeg zeker de links en verwijzingen bij deze recensie.

van der Ham, Gijs, De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen.

Romans

Zie de lijst bij Willem van Oranje, hierboven.

Thea Beckman De val van de Vredeborch. Rotterdam, Lemniscaat, 1989, 251 blz.

Tessa de Loo. Kenau, Uitgeverij De Arbeiderspers, 2013, 301 blz. Boek geschreven op basis van de film.

Jos Martens, oktober 2017