Museum Plantin Moretus

Nu is er deze nieuwe uitgave, gewijd aan het museum en de geschiedenis van de onderneming, schitterend geïllustreerd, het onderwerp waardig. Technisch gezien vormen fotografie en tekst een onovertroffen hoogtepunt, dat zeker de goedkeuring van Plantin zou hebben weggedragen.

Plantin en de Officina Plantiniana
Omstreeks het midden van de 16de eeuw was Antwerpen het belangrijkste typografisch centrum benoorden de Alpen. De stad telde niet minder dan 140 uitgevers en boekhandelaars, van wie Christophe Plantin de belangrijkste was. Plantin, geboren omstreeks 1520 nabij het Franse Tours, vestigde zich in 1548 of 1549 in Antwerpen. Hij oefende er het beroep van boekbinder en leerbewerker uit. Nadat een aanrander hem de schouder doorboorde, zag hij zich verplicht een ander vak te kiezen en in 1555 werd hij boekdrukker. Als drukkersmerk koos hij een passer en het motto 'labore et constantia' (= door arbeid en volharding). Zijn eerste werken waren weinig opvallend, maar in 1559 kreeg hij al naam als drukker door zijn prachtig verzorgde uitvoeringen. Zijn Officina Plantiniana groeide pijlsnel. Tijdens haar topjaren 1567 - 1576 was ze, met 16 drukpersen in bedrijf, de grootste ter wereld. Daarvoor had Plantin ca. 80 mensen in dienst: graveerders, letterzetters, correctors, drukkers, inkleurders (die de gedrukte gravures met de hand inkleurden), boekbinders...
De 'Gulden Passer', zoals zijn woning aan de Vrijdagmarkt heette, groeide uit tot een internationaal centrum voor humanisme en wetenschap. Veel geleerden, onder anderen de kruidenkundige Dodoens, de cartograaf Ortelius en de wiskundige Lipsius, voelden zich er thuis en vertrouwden hun werken aan Plantin toe.

Hij verwierf internationale faam door de uitgave van de Biblia Polyglotta, een meertalige Bijbel (Latijn, Grieks, Hebreeuws, Syrisch, Aramees), groot formaat in acht delen die de wereld rondging tot in India waar hij in 1580 aan het hof van de machtige derde Groot-Mogol, Akbar, door de jezuïeten uitgestald werd als toppunt van Europese geleerdheid.
 

De Biblia Polyglotta bestaat uit acht delen: vier delen met het Oude Testament, één met het Nieuwe Testament en drie delen ‘Apparatus’, een verzameling commentaren en toelichtingen. Het bijzondere is niet alleen de meertalige vertaling, maar ook de weergave van de verschillende lettertypes voor elk van deze talen. Van het werk werden 1200 exemplaren op papier gedrukt en 13 op perkament tussen 1568 en 1572.

In 2018 blijven nog elf exemplaren over van de papieren oplage. Het enige perkamenten exemplaar in privébezit is in juli van hetzelfde jaar bij Christie’s in Londen geveild voor 552.000 euro. Het Plantin-Moretus Museum bezit drie papieren exemplaren, maar geen perkamenten. Het museum mocht de Bijbel één dag tentoonstellen voorafgaande aan de veiling.

Christoffel Plantin had geen zonen, alleen vijf dochters. Na zijn dood ging de drukkerij over op zijn bekwame schoonzoon Jan Moretus (Moerentorf, 1543 - 1610) en diens nakomelingen. Op het einde van de 17de eeuw verloor de drukkerij aan invloed en investeerden de Moretussen hun geld in andere beleggingen. Uit piëteit tegenover hun beroemde voorvader bewaarden zij echter gelukkig een groot deel van de inrichting. Na het definitieve stilvallen van de persen werd het Plantijnse huis in 1876 door de stad Antwerpen aangekocht en als museum ingericht. Het Plantin - Moretusmuseum is een bijna levend restant van een brok geschiedenis van de boekdrukkunst. In de sfeerrijke renaissancewoning liggen juweeltjes van handschriften en drukken, onder meer een exemplaar van de prestigieuze Biblia Polyglotta, een 36-regelige Bijbel van Gutenberg en van de eerste ‘atlas’, samengesteld door Ortelius (1570)

Deze woning en het zeer uitvoerige familiearchief vertellen de geschiedenis van een drukkersdynastie. Driehonderd jaar lang hield de familie Moretus het bedrijf draaiend in goede en kwade tijden. Dit is het verhaal van een familie die opklom tot de adel en dat ook etaleerde, onder meer met talrijke schilderijen van hun huisvriend Rubens, kostbare wandtapijten, en even kostbare meubels.

Daarbij gaan de auteurs uitvoerig en gedetailleerd in op de concrete aspecten van de uitgeverij: technische kant van het drukken, arbeidsverdeling en controle, nazorg, verkoop en verspreiding van het drukwerk…


De '36-regelige Gutenbergbijbel', genoemd naar het aantal gedrukte regels per kolom, is de tweede oudste in Europa gedrukte bijbel. Het is tevens het oudste gedrukte werk in een Belgische instelling. Van de 36-regelige bijbel zijn er in de wereld maar 14 bewaard.
De 42-regelige Gutenbergbijbel uit de jaren 1452-1455 is echter ouder.
Het exemplaar in het Plantin-Moretus was in 1514 een geschenk van de Nürnbergse Augustijnen aan hun Antwerpse medebroeders voor hun nieuwe klooster. Maar die werden al snel verdacht van sympathie voor Luther. In 1522 werd hun klooster opgeheven en hun goederen openbaar verkocht. Twee van hen stierven in Brussel op de brandstapel. Zij zijn de eerste martelaren van het protestantisme in de Nederlanden. Hoe de bijbel in de bibliotheek van Plantin terechtkwam, is niet bekend. Hij is gedrukt op perkament en niet op papier, wat hem nog zeldzamer maakt.

Bezoek aan het museum
Deze prachtuitgave is ideaal om het museum andermaal in de schijnwerper te plaatsen. Voor bezoekers aan Antwerpen is het meestal pas de derde of vierde keuze, zodat ze bij een eerste kennismaking met de stad niet aan een visite toekomen. Voor geïnteresseerden is het nochtans een must, een unieke gelegenheid, volop een overnachting en tweede dag verblijf waard! De bezoeker uit binnen- of buitenland wordt immers in Antwerpen in de watten gelegd.

Er is de gratis Antwerp Museum App, viertalig, Nederlands & Frans & Engels & Duits, bijzonder goed uitgewerkt. De openingspagina geeft een voorsmaakje van de mogelijkheden, telkens in je keuzetaal.
- Wandelingen: best te downloaden op je slimme telefoon.
Keuze uit 20 musea, met situering op het stadsplan, praktische informatie, de aanduiding: gratis of betalend, de werken die er aanwezig zijn & situatiefoto’s, bijvoorbeeld voor Museum Plantin-Moretus, Het MAS (Museum aan de Stroom) enz. Het Museum voor Schone Kunsten is niet aanwezig: nog enkele jaren gesloten wegens grondige renovatie. Onder ‘Werken - Art’ vind je een enorme keuze aan kunstwerken. Ideaal als voorbereiding van een stadbezoek en tijdens een (virtuele) stadswandeling, plus gevarieerde mogelijkheden voor leerlingenwerk. Bij de afbeeldingen kun je zoeken op naam of museum.

- Voor het Museum Plantin-Moretus is er nog veel meer voorhanden.
Er is eerst en vooral de website waarop je alle mogelijke praktische gegevens vindt. Onder meer de uitvoerige rijkelijk (met zwart-wit ) geïllustreerde bezoekersgids in PDF (112 blz), die je gedrukt kunt krijgen bij bezoek, of vooraf of nadien downloadbaar.

Jos Martens, april 2018