Histoforum
laatste wijziging: 11-08-2012
Seven Years in Tibet
Video en DVD - VS 1997 -
Lengte: 131 minuten - Taal: Engels, Tibetaans, Duits…- Nederlandse
ondertitels.
Tijd en ruimte: Oostenrijk, India, Tibet,
1939-1951.
Kreeg 3 Golden Globe nominaties en won diverse
andere prijzen in binnen- en buitenland.
Regie & productie : Jean-Jacques Annaud. Script:
Heinrich Harrer (boek); Becky Johnston (screenplay). Muziek: John
Williams
Acteurs: Brad Pitt
(Heinrich Harrer); David Thewlis (Peter Aufschnaiter; B.D.Wong (Ngawang
Jigme); Mako (Kungo Tsarong).
Persoonlijke
waardering: ****/4
-
-
-
-
-
-
- Harrer, een nazi?
-
“Onze
wereld wil zichzelf voorbijrijden”
Regisseur
Jean-Jacques Annaud met jongste film op de bres voor Tibet
De Standaard, 29 november 1997
Na de verkenning van Afrika (La
Victoire en chantant, 1977) ontdekt Annaud de prehistorie (Quest
for Fire, 1981) en de middeleeuwen (The
Name of the Rose, 1986). In 1989 observeert hij het gedrag van een
jonge grizzlybeer in Canada (The
Bear). Drie jaar later brengt hij met veel inleving verslag uit van
een erotische initiatie in Indochina (The
Lover, 1992). Na zijn Imax-experiment in het Andesgebergte (Wings
of Courage, 1995) - het formaat lijkt wel voor hem uitgevonden -
vinden we hem voor zijn nieuwe film terug in de Himalaya.
- Waarom
worden er dit jaar plots drie Tibet-films gemaakt?
Om te beginnen: het is een eenmalige hausse, het
fenomeen zal zich niet herhalen. (In
1997 kon Annaud natuurlijk nog geen vermoeden hebben van de
internationale herrie rond Tibet ter gelegenheid van de Olympische
Spelen in Beijing in 2008! (J.M.) )Ik heb hetzelfde meegemaakt toen
ik The Lover maakte: in dezelfde periode werden twee andere mms in
Vietnam gedraaid: Diên Biên Phu
(Pierre Schoendoerffer) en
lndochine (Régis Wargnier). Waarom kregen plotseling drie Franse
cineasten zin om een film in Indochina te draaien? Dat zijn van die
vreemde toevallen, vooral omdat die verschillende projecten volledig
onafhankelijk van elkaar tot stand zijn gekomen.
Ik denk dat onze westerse wereld op een punt is
gekomen dat we een pijnlijk gemis beginnen te ervaren. We hebben
materiële welstand bereikt, maar we ontdekken dat er iets fundamenteels
ontbreekt. Bij gebrek aan een betere term zal ik het maar een spiritueel
leven noemen. Mensen als Martin Scorsese (Kundun)
en Jon Avnet (Red Corner)
zijn op een confuse manier gefascineerd door Azië, en in Tibet komen
alle aspecten daarvan op een extreme manier samen: een cultuur die
gebaseerd is op geweldloosheid, op respect voor het leven. Dat op zich
oefent een sterke aantrekkingskracht uit op mensen die in gewelddadige
steden in Amerika leven.
In Hollywood, wat je als de ultieme karikatuur van
onze westerse wereld kan beschouwen, lopen tal van mensen rond die onze
opvatting van 'geluk' hebben waargemaakt, dat wil zeggen: ze hebben
succes en geld. Maar vooral deze mensen ervaren dat, zodra ze dit niveau
hebben bereikt, de leegte nog groter wordt dan voorheen. Die mensen zijn
dus de eersten die naar een psychiater lopen, naar sekten die
waanzinnige dingen voorstellen, of naar het boeddhisme.
Ik denk dat verschillende fenomenen samen de
aanleiding hebben gevormd tot het maken voor deze mms. Let wel, het zijn
geen populaire onderwerpen voor studiobazen. Die hebben sowieso geen
interesse om een film te maken met een inhoud. Het heeft alleen te maken
met de taaiheid van mensen als Scorsese en mezelf om de studio's zover
te krijgen dat ze er geld in stoppen.
- Het
boeddhisme lijkt wel net het tegenovergestelde van het kapitalisme?
Het is inderdaad het tegenovergestelde. Om het
geluk te bereiken, wordt ons verteld, moeten we materiële goederen
accumuleren. Het boeddhisme laat een heel andere weg zien. Je moet je
ontdoen van materiële zaken, want ze hebben maar een heel beperkte
betekenis. Je moet natuurlijk eten en in goede gezondheid zijn, maar het
inwendig evenwicht heeft de voorrang, het op één lijn brengen van wat je
denkt, wat je zegt en wat je doet. Wij leven in een wereld die zichzelf
wil voorbijrijden. We hebben niet meer de tijd om onszelf te zijn, laat
staan om onszelf te vinden. Toen ik op de hoogvlakte in Argentinië
toekwam (de opnames vonden plaats in het Andesgebergte), zag ik van de
ene kant de mensen van Hollywood arriveren met hun dure kleren, hun
luxueuze wagens, al hun zorgen en maagklachten, en dan, aan de andere
kant, kwamen de Tibetanen toe. Ze hadden niets bij, behalve een
gebedsmolen en een glimlach op hun gezicht. Het is een simplistisch
beeld, maar het maakt indruk en het intrigeert. Het is dit gegeven waar
ik me toe aangetrokken voelde.
- Hoe
overtuig je een studio om in zo'n project te investeren?
Ik had een contract met
Tristar dat me toeliet vrij mijn scenario's te kiezen en ze te laten
uitwerken. Toen ik de eerste kladversie van dit scenario in het
vliegtuig gelezen had, was ik dolenthousiast. Bij Tristar gaf ik het
script meteen aan de voorzitter, met de woorden: ik denk niet dat u
hiervan zal houden, het zal heel veel kosten, ongeveer zestig miljoen
dollar, en het is bovendien een film over verlossing. Dat voegde ik er
opzettelijk aan toe om ze te ontmoedigen. Ze belden me nadien terug: ze
hielden inderdaad helemaal niet van het prijskaartje, maar het scenario
vonden ze fantastisch. Het toeval wou dat de agenten van Brad Pitt het
scenario ook in handen hadden gekregen. Ze vertelden me dat Brad veel
zin had om de rol van Harrer te spelen. Brad is me erg bevallen en zo
had ik in minder dan 15 dagen meteen een hoofdrolspeler, een jonge
acteur, die toen nog niet erg bekend was:
Seven was toen maar net uit.
Dan kwam Peter Guber van Mandalay Entertainment op de proppen met geld.
Hij heeft altijd van mijn werk gehouden en besliste de film te
cofinancieren. Enkele weken na de eerste kladversie was er al een gevoel
van verwachting gecreëerd rond deze film. Het was een klein mirakel.
Voor mijn vorige films heb ik altijd verschrikkelijk moeten vechten.
The Bear: niet te
financieren. The. Lover: niet
te financieren.
The Name of the Rose:
een regelrechte nachtmerrie.
Quest for Fire, anderhalf jaar... Ik begrijp niet hoe ik al
die projecten ooit heb rondgekregen.
- Hoe
belangrijk is de politieke zaak voor u, en hoe belangrijk is ze voor de
film?
Ik vind het jammer dat film vandaag uiteenvalt in
twee takken die steeds minder met elkaar te maken hebben: enerzijds heb
je de cinema die honderd procent entertainment is en nul procent
reflectie, daartegenover staat een beschouwende cinema van honderd
procent reflectie en nul procent entertainment. De films die op mij een
grote indruk maakten toen ik filmstudent was, brachten mij gedurende
twee uur in verrukking, maar lieten ook na de voorstelling hun sporen
na. Als ik dus een avontuur heb met amusante, spectaculaire,
verontrustende, intrigerende anekdotes en als het verhaal van deze man
bovendien ook nog de grote geschiedenis ontmoet, dan vind ik dat
prachtig. Op dat moment verzoen je een klein, particulier bestaan met
het lot van een heel volk.
Het politieke aspect is helemaal geïntegreerd in de
film, in de emoties van het personage. Emotie smelt hier samen met
informatie. Mensen gaan zelden naar een film kijken om iets bij te
leren. Tibet kan hen niets schelen. Maar als ze de zaal verlaten, hebben
ze iets geleerd zonder het te willen. Ik zou bijna zeggen, zonder het te
weten.
-
Jean-Jacques Annaud en Heinrich Harrer lijken heel wat met elkaar gemeen
te hebben.
Ja, Harrer houdt ook van de ontdekking, hij wordt
graag met verschil geconfronteerd. Ik ben telkens geëvolueerd in mijn
leven door het contact met 'de andere'. Om te beginnen, dankzij de
vrouw, die anders is dan de man, dankzij Afrika, dat heel weinig leek op
mijn wereld en mijn denkkader. Dat zijn zaken die mij helemaal
ondersteboven hebben gehaald. Ik vind het essentieel om te reizen, om
van gezichtspunt te veranderen, in verschillende landen te leven. Het is
belangrijk geconfronteerd te worden met andere soorten van denken. Ik
identificeer mij met Harrer op veel punten. Ten eerste: ik hou van
mensen die zich transformeren, ik hou van mensen die met slechte ideeën
vertrekken in het leven, die grote vergissingen maken, en die de kracht
hebben te veranderen. Het lot van Harrer is toch een fenomenaal gegeven:
eerst is hij antisemiet, dan wordt hij een vertrouweling van de Dalai
Lama en daarna brengt hij de overige veertig jaar van zijn even daar als
pleitbezorger van het antiracisme en de geweldloosheid.
Een ander element is het thema van de kindertijd,
de 'Onschuld, de invloed van het kind 'Op de volwassene. Dat is iets dat
mij ook in mijn persoonlijk leven bezighoudt. De moeder van mijn eerste
dochter leidt een heel ander leven dan ik zou wensen en daardoor heb ik
voor mijn eerste dochter mijn verantwoordelijkheid als vader niet kunnen
uitoefenen zoals ik gewild had. . Daar heb ik altijd erg onder geleden.
Ik troost me nu met de gedachte dat ik met mijn tweede kind een heel
goede vaderrelatie heb. Ook dat thema verbindt mij met het personage van
Harrer. Het beroep van regisseur is natuurlijk ook heel verwant met dat
van de bergbeklimmer. Ze voelen zich beiden van nature aangetrokken tot
het nemen van eenzame risico's. Een bergbeklimmer is helemaal alleen,
ook al hangt hij vast met een touw. Als hij een greep mist, gaat hij
eraan en sleept hij vaak anderen mee die aan hem vasthangen. Dat gevoel
van eenzaamheid én van verantwoordelijkheid ken ik heel goed.
- U kiest er
ook altijd de moeilijkste bergen uit.
Ik heb daar al veel over nagedacht, want niet de
vraag wordt mij dikwijls gesteld. Wanneer ik aan een film schrijf, wil
ik nooit denken aan de manier waarop ik dat scenario ga verfilmen. Ik
wil dat mijn bladzijden me doen dromen. Als ik er op dat moment al aan
moet denken hoeveel deze bladzijde gaat kosten, wie die moet spelen, dan
verlies ik al mijn enthousiasme. En hoe moet ik andere mensen meenemen
in een avontuur als ik er zelf ook niet meer door aan het dromen gezet
word? Een verhaal dat zich in mijn bureau afspeelt, verveelt me. En zo
kam ik dus altijd terecht in projecten die verschrikkelijk moeilijk zijn
om te realiseren. Natuurlijk had ik niet al die politieke druk verwacht.
China weigerde ons niet alleen toelating om in Tibet te draaien, ze
hebben ook de Indiase regering gemanipuleerd om ons de toelating te
weigeren om in Noord-India te filmen, en ze hebben de Argentijnse
regering met hetzelfde verzoek benaderd. Ze hebben alles gedaan wat ze
konden om het ons moeilijk te maken. En het houdt maar niet op: Brad en
ik mogen China niet meer binnen, en Tristar mag in China geen zaken meer
doen. Als ik aan zo'n film begin, heb ik natuurlijk geen idee dat dit
allemaal boven mijn hoofd hangt. Dat ik tweehonderd Tibetanen naar het
Andesgebergte zal moeten overbrengen, dat ik een kudde jaks en enkele
hectaren decors zal moeten transporteren. Maar zodra ik me engageer, dan
vecht ik. Je zal me nooit horen zeggen: het is te moeilijk, ik stop
ermee. Nee, ik ga tot het einde.
- Als u op
voorhand zou geweten hebben dat Heinrich Harrer lid was geweest van de
nazi-partij, had de film er dan anders uitgezien?
Nee, helemaal niet. Ik vermoedde van bij het begin dat
hij deel uitmaakte van de nazi-propagandamachine. Wanneer die feiten
deze zomer plots officieel bekend werden, heb ik niets veranderd aan de
film, op twee regeltjes tekst na. Ik heb mijn opinie over hem ook
helemaal niet moeten herzien: Harrer is een opportunist, egoïst,
vastberaden zijn heroïsche plannen door te drukken, het koste wat het
kost. Hij is natuurlijk overtuigd antisemiet, want iedereen was dat
toen. Hoe kon het ook anders? In Oostenrijk was ongeveer 91 % van de
bevolking lid van de nazi-partij. Hoe kon iemand als Harrer, die het
arische succes verpersoonlijkte, die doctrine niet genegen zijn? Alleen
beseft hij later zijn gruwelijke vergissing. Ikzelf heb helemaal geen
zin om het raam open te doen en
te roepen: ik ben geen racist! Waarom zou ik, ik heb nooit dergelijke
gevoelens gehad. Harrer heeft wel die behoefte gevoeld om het uit te
bazuinen, want hij werd geplaagd door schaamtegevoelens. Veertig jaar
lang zal hij proberen die schande weg te wissen. Dat zijn personages die
mij geweldig interesseren, ziet u? Neem het personage van Aufschneiter
naast hem, een eerlijk type vanaf het begin, rechtlijnig. Hij, ontmoet
een meisje in Tibet, hij sterft in Tibet. Dat is goed, maar het is geen
intrigerend lot.
- Harrer
bouwt een bioscoop voor de jonge Dalai Lama: is dat authentiek?
Het is absoluut authentiek, de bioscoop bestaat nog
altijd. Hij bevindt zich in het zomerpaleis van de Dalai Lama. Je kan
hem niet bezoeken, maar er zijn foto's van en ik heb hem ook zelf
gezien. Het is een klein gebouw, het lijkt op wat je in de film ziet.
Die bioscoop is inderdaad door Harrer gebouwd en de auto die je in de
film ziet, die voor de stroomvoorziening van de bioscoop zorgt, is een
kleine Morris. We hebben op de set dezelfde wagen laten aanvoeren, een
rode. Ik heb hem laten herschi1deren in het groen, want dat was de
juiste kleur. De Dalai Lama bekeek er actualiteitenfilmpjes die zo'n
tien jaar oud waren. De Britse missie in Darjeeling, waar heel wat
Tibetanen in die tijd naar school gingen, had die filmpjes als geschenk
gestuurd aan de jonge Dalai Lama, samen met nog wat ander speelgoed. Hij
had een wekker die hij graag demonteerde, dat gegeven heb ik gebruikt
voor de muziekdoos. De Dalai Lama had een grote fascinatie voor de
buitenwereld, hij voelde dat er aan de andere kant van de bergen een
heel andere wereld lag die hij a1leen kon leren kennen door afbeeldingen
die hij ervan in handen kreeg. Zo had hij een oude collectie
Life-magazines. Hij was gefascineerd door schepen, locomotieven,
vliegtuigen. Ook de Chinezen hadden dat wel begrepen: toen hij negentien
jaar was, nodigden ze hem uit in China en lieten ze hem een heel
parcours afleggen, ze toonden hem fabrieken, lieten hem per trein
rondreizen. De Dalai Lama was in de wolken. Twee jaar lang hield hij vol
dat China een fantastisch land was. Dat heeft hij gezegd en het is later
tegen hem gebruikt. Hoewel het niet meer was dan jeugdig enthousiasme
voor machines en westerse uitvindingen. De relatie tussen Harrer en de
Dalai Lama was, zoals ik heb getoond in de film, belangrijk voor de
Dalai Lama, omdat hij van hem Engels heeft geleerd - Engels met een
Oostenrijks accent, hij maakt er nog altijd grapjes over- maar de
ontmoeting was natuurlijk vooral voor Harrer ingrijpend.
- Hebt u de
Dalai Lama persoonlijk ontmoet?
Ja, ik heb me er wel voor gehoed me niet te laten
gebruiken als commercieel vertegenwoordiger. Maar zijn aanwezigheid
weegt toch wel heel zwaar op de film. Zijn oude eerste minister was mijn
eerste raadgever, zijn zus speelt de rol van de moeder van de Dalai
Lama, zijn ceremoniemeester was mijn raadgever voor de rituelen, zijn
neef was mijn assistent, en ik zou zo nog een tijdje kunnen doorgaan. In
de loop van het project ben ik me heel verbonden gaan voelen met hem. Ik
probeer hem momenteel in de gelegenheid te stellen de film te bekijken.
Misschien zal ik, net zoals in de film, een bioscoop moeten bouwen. Ik
wil hem in elk geval de volledige film laten zien, en geen door de
Indiase overheid gecensureerde versie. Dat is alweer een moeilijkheid
waarvoor we nog een oplossing moeten vinden.
Erik Martens
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het web als binnen Histoforum.