Powerpointless

Er zijn zelfs al bedrijven die hun personeelsleden verbieden er gebruik van te maken. Zij steken teveel tijd in de fraaie vormgeving van zo'n presentatie. En, wat natuurlijk nog veel belangrijker is, bij veel gebruikers overschaduwt de presentatie de spreker. Je moet er toch niet aan denken, meent Cliff Nass, associate professor of communication aan Stanford University, dat Martin Luther King powerpoint had gebruikt in zijn 'I have a dream' rede.

95% van de sprekers vegen hun aantekeningen op een hoop en zetten ze op het scherm, klaagt Princeton professor in de retorica Nick Morgan. Zich gesteund weten door de tekst, op het scherm steken mensen minder tijd in het voorbereiden van een goede presentatie. De PowerPoint fungeert als een soort rollator, waaraan de spreker zich krampachtig vastklampt om maar niet te struikelen over zijn woorden. Het gezicht van de spreker is dan ook vaak meer gericht op het scherm dan op zijn publiek.
Een spreekbeurt, inleiding, presentatie is een performance. Verpest die niet door powerpoint te gebruiken als een autocue (teleprompter). Je neemt de illusie weg, want het publiek ziet, wat jij ziet. Als je een geheugensteuntje nodig hebt, schrijf dan trefwoorden of een schema op een velletje papier, dat alleen jij kunt zien. Er is een eenvoudige manier om te testen of je powerpoint goed is. Laat hem zien aan iemand die je taal niet begrijpt. Voor het lezen van teksten is er namelijk een veel beter medium dan een powerpoint, namelijk papier. Als je powerpoint gebruikt in een lezing hou er dan altijd rekening mee dat de techniek je in de steek kan laten. Je lezing moet ook doorgaan als je geen gebruik kunt maken van powerpoint.

Toch zijn er ook mensen die een lans breken voor PowerPoint. Zij wijzen erop dat slechte sprekers hun gedachten er beter vorm mee kunnen geven. Bovendien biedt een powerpoint presentatie het publiek een visuele bron van informatie waardoor zij efficiënter leren dan wanneer zij alleen maar luisteren. Ook Mike Campbell noemt dit een voordeel, maar hij voegt er in USA Today (1999!) wel aan toe dat men er afhankelijk van wordt, net als van heroine of van koffiedrinken bij Starbucks.

De universiteit van New South Wales bracht echter aan het licht dat PowerPoint en de 'human animal' niet de de beste maatjes zijn. Onze hersenen zijn niet geschikt om gelijktijdig zowel gesproken als geschreven woord of grafieken op te nemen.

Is het dus de hoogste tijd om PowerPoint bij het oud vuil te zetten? Dat lijkt me eerlijk gezegd wat voorbarig al valt er veelal nog heel veel aan het gebruik ervan te verbeteren. Wat er allemaal mis kan gaan legt komiek Don McMillan uit in een filmpje dat u op YouTube kunt bekijken.

PowerPoint in het onderwijs

In het onderwijs wordt door leerlingen veelvuldig van PowerPoint gebruik gemaakt. Bijvoorbeeld om de resultaten van een onderzoek te presenteren. Leerlingen trappen dan vaak in alle, hiervoor genoemde, valkuilen. In alle jaren die ik voor de klas stond heb ik eigenlijk maar één geweldige powerpoint presentatie gezien. Twee meisjes hadden voor het vak KCV een soort mini-documentaire gemaakt met afbeeldingen, filmpjes en liederen, waar het publiek zonder nadere toelichting naar kon kijken.

Ook voor docenten kan powerpoint wel degelijk een zinvol hulpmiddel zijn bij een klassikale instructie. Belangrijk is dan wel dat de docent zich afvraagt wat de toegevoegde waarde ervan is. Zo wordt een presentatie sterker als het een hulpmiddel is voor de leerlingen in plaats van een steun voor de docent. Dat kan bijvoorbeeld door gebruik te maken van relevante, functionele afbeeldingen of schema's en grafieken. Op internet zijn hiervan mooie voorbeelden te vinden. Bijvoorbeeld de zeer informatieve presentatie van classicus Leo Geilenkirchen over de Romeinse stad of het zeer bruikbare lesmateriaal van Bas van der Meijden over jagers en boeren in de prehistorie. Van de hand van deze docent van Hogeschool Windesheim zijn ook prachtige PowerPoints over Grieken en Romeinen,  Griekse bouwstijlen, boeren in de vroege middeleeuwen en de groei van het Romeinse Rijk.

Heel veel meer goede PowerPoint presentaties

Nadelen van PowerPoint tekstdia's

• Leidt af van de presentator.
• Mensen kijken naar een helverlicht scherm waarop weinig gebeurt. Dit is saai en slaapverwekkend. En het leidt de aandacht af van de spreker. We komen niet voor saaie sheets, maar voor mensen van vlees en bloed.
• Het scherm is meestal in het midden en jij staat terzijde, relatief in het donker. Een gemiste kans. De spreker is het centrale punt als het goed is. Het draait om jouw geloofwaardigheid, jouw enthousiasme, plezier en moed. Als het projectiescherm in het midden staat, dan krijg jij niet het gezag dat je nodig hebt om succesvol te presenteren.
• Powerpoint leidt tot te veel, te ingewikkelde sheets. PowerPointsheets maak je met je hersenen en niet met je hart. Er zit geen ziel in. Je kunt ook (leren) om uit je hoofd presenteren, zonder sheets. Het is niet moeilijk en dan gaat het om jouw verhaal, jouw (kern)boodschap.
• Powerpoint is statisch en lineair, je moet bij sheet 1 beginnen en de volgorde aanhouden, anders wordt het meteen al rommelig. Hierdoor worden interactie met de zaal en je flexibiliteit beperkt. De werkelijkheid is dynamisch, altijd anders. Dus je gaat springen tussen je sheets en je gaat sheets overslaan wegens tijdproblemen, of omdat het je beter lijkt. Het wordt een rommeltje.
• De verleiding om sheets gewoon voor te lezen is killing ligt altijd op de loer. Als je je tekstsheets echter niet voorleest, dan ontstaat er een ander probleem. Een ontvanger krijgt twee verschillende signalen tegelijkertijd: je sheets en je woorden. Dat zijn dus twee zenders en je publiek moet kiezen.
• Als mensen lezen, dan luisteren ze niet. Probeer maar je email te lezen en een telefoongesprek te voeren. Dat gaat ook niet goed. Doordat mensen je sheets lezen worden jouw woorden dus gedeeltelijk niet gehoord. Hoe gaat het met je gezeg? En daarna moet je publiek de aansluiting weer zien te vinden.
• Nadat de kijkers in de zaal je teksten gelezen hebben, hoeven ze niet meer te luisteren, want dan weten ze het al.
• Verduisterde zaaltjes worden warm en mensen dommelen in slaap, terwijl ze juist betrokken moeten worden. Het gaat over communicatie!
• Het gaat om je klank, hoe klink je? Het gaat om je lichaamstaal, hoe breng je het? Het gaat om jouw betrokkenheid. Daar zie je allemaal niets van op een sheet.
• Je bent met je sheets bezig in plaats van met je toehoorders. je gaat uit het contact.
Kortom, je staat op de verkeerde plek, de mensen zien je slecht, ze luisteren slecht, ze worden afgeleid, jij wordt afgeleid, je bent uit het contact, het wordt een rommeltje en je publiek valt in slaap.

Voordelen van het gebruik van PowerPoint

Eerlijk is eerlijk, er zijn ook voordelen:
• Het voelt als houvast voor de opbouw en structuur van je verhaal.
• Kan er professioneel uitzien, geeft je hierdoor wat meer zelfvertrouwen.
• Handige handout, na afloop van je verhaal.
• Leidt af van je spreekangst, want het leidt sowieso af.

Waarom dan toch overal PowerPoint?

De meeste mensen hebben spreekangst. Met PowerPoint hoef je het contact met je publiek niet aan te gaan. Powerpoint lijkt veilig en risico beperkend. Alles goed voorbereid denk je en onder controle. Maar het wordt dus ook niets. Geen contact, geen communicatie. Geen interactie, geen dialoog, geen spanning en emotie. Niets, behalve tijd voorbij, kans gemist. Hoe moet het dan? Goed presenteren.

Beoordelingsmodel voor een PowerPoint Presentatie

Beoordelingsmodel als excel-bestand

Tips voor leerlingen voor het maken van een goede powerpoint presentatie