Bijlage bij: Poort naar een verdwenen wereld

MIXTLAN: HET BERGLAND VAN OAXACA

Dit is een fragment uit deel 1 en 2 van Precolumbiaanse culturen uit Meso-Amerika en hun wereldbeeld (2011)  - syllabus & zeer uitvoerige PowerPoint, gratis downloadbaar. In onderstaande uitsnit is de verwijzing naar de nummers van de dia’s in vetjes gezet.

Dia 44 - 45. De huidige staat Oaxaca (94 211 km², meer dan 3 x de oppervlakte van België) is antropologisch gezien een van de meest interessante gebieden van Mexico. Van zijn talrijke volkeren zijn er twee die ons uit archeologisch oogpunt het sterkst interesseren: de Zapoteken en de Mixteken.
In Oaxaca worden meer dan 30 inheemse talen gesproken, waarvan sommige erg verwant zijn, als Nederlands en Duits, andere van elkaar verschillen als Nederlands en Chinees. (Mixteeks & Zapoteeks enerzijds, Nahuatl, de taal van de Azteken anderzijds.) Het Mixteeks is een ‘toontaal’, waarbij toonhoogte verschillen in woordbetekenis aangeeft. Het behoort met het Zapoteeks tot eenzelfde taalfamilie.

Op de ongeveer 3,5 miljoen inwoners (2003 - 4miljoen in 2020) spreken heden nog ongeveer een miljoen mensen een van de inheemse talen. Ongeveer 300.000 spreken Mixteeks, ongeveer 250.000 Zapoteeks. Tenminste, dit zijn de officiële Mexicaanse cijfers. Volgens de Nederlandse specialist Martin Jansen is het Mixteeks bedreigd met totale verdwijning binnen één generatie, nadat dit volk in het ontoegankelijke hoogland van de Mixteca Alta gedurende eeuwen zijn culturele integriteit tegen de opdringende verspaansing heeft gehandhaafd. De agressieve ‘modernisering’ heeft de meeste herinneringen aan het verleden doen verdwijnen (waarbij het officiële onderwijs een bijzonder destructieve rol speelt. En nu de televisie natuurlijk) Slechts in enkele dorpen, aan de voet van de steile heuvels waarop overwoekerde ruïnes nog getuigen van vroegere dichtbevolkte steden, zijn Amerikaanse zendelingen erin geslaagd de fierheid voor het roemrijke verleden terug op te wekken.

Pas sinds de laatste decennia hebben de Mixteken het iets beter gekregen, hoewel velen geëmigreerd zijn om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien Zelfs in Californië in de Verenigde Staten woont een grote Mixteekse gemeenschap - naar schatting zo'n 100.000, waarmee het een van de talrijkste indianenvolkeren in de Verenigde Staten is geworden. In de stad Fresno bestaat zelfs een radiozender die in het Mixteeks uitzendt.

De Zapoteken hebben beter weerstand geboden dan hun vroegere rivalen. Zij vormden een der belangrijkste cultuurvolkeren van Oud-Mexico, met een cultuur, die waarschijnlijk meer dan 2000 jaar onafgebroken continuïteit kende. Ook thans zijn zij nog een vitaal, gezond en zelfstandig volk met sterke nationale trots. Een stimulans voor die trots vormt hun nationale held Benito Juarez (1806-1872), vaak Mexico's bekwaamste staatsman genoemd, een volbloed Zapoteek, die de Fransen verdreef in 1867 en de basis legde voor het moderne Mexico. Daar bij hen culturele en sociale strijd samengaan, komen zij voortdurend in conflict met de Mexicaanse staat en leveren een groot aandeel van de ‘verdwijningen’ waarmee Mexico zijn imago van liberale democratie bezoedelt. In 2006 was er nog een door Zapoteken geleide opstand van inheemse volkeren tegen de plaatselijke gouverneur. Die werd door het leger met geweld neergeslagen.

Monte Alban

Dia 46 - 47. Op 2000 meter hoogte torent Monte Alban (= Witte Berg) 400 meter boven de stad Oaxaca uit. Wie de indrukwekkende ruïnes in een al even indrukwekkend natuurkader op een prille zomerochtend bezoekt, begrijpt waarom de Azteken dit gebied Mixtlan, het Wolkenland noemden. Eens was Monte Alban de ceremoniële hoofdstad van de Zapoteken. Of zij ook de stichters van de stad zijn weet men niet. Want Monte Alban is oud, oeroud. De oorsprong gaat letterlijk verloren in de nevels der tijden. De stad werd zowat 2500 jaar geleden gebouwd. Een hele berg in de rol van piramide, als uitdrukking van een religieuze wereldbeschouwing!

De keurig gerestaureerde resten geven een beeld van de stad, zoals die er moet uitgezien hebben tussen de zesde en de achtste eeuw van onze tijdrekening, toen de Zapoteken op het toppunt van hun macht stonden en de vruchtbare dalen van Oaxaca overheersten. Het totale archeologische areaal van Monte Alban bedraagt meer dan 40 km². Het rituele centrum ligt op de top van een helling, die eertijds volledig bedekt was met de huizen van de bewoners. Het blootgelegde gedeelte van de top meet ongeveer 700 bij 250 m. De heuvel werd kunstmatig genivelleerd, waartoe tonnen rots dienden weggebikt en op andere plaatsen muren en terrassen werden opgericht.

Een indrukwekkende prestatie met een even indrukwekkend architecturaal resultaat. Nergens, zelfs niet in Teotihuacan werd het perspectief met zoveel vaardigheid kunstmatig gecorrigeerd door trappen, platforms, enz. De gebouwen bezitten een heel eigen schoonheid doordat hier, in tegenstelling met de meeste Maya-steden de verhoudingen van de gulden snede zijn toegepast, die op ons Europees gevoel voor harmonie zo een grote invloed hebben gehad. Afgezien van enkele gebouwen die een astronomisch - astrologische functie hadden zijn de overige alle tempels, elk met een eigen karakter. Het waarschijnlijkst is dat elke grote plaats van de Zapoteekse federatie hier een eigen heiligdom had, waar de bedevaarders bij bepaalde feesten konden samenkomen. Zo is het ook thans nog op vele plaatsen in Mexico. En zo was het ook in het Oudgriekse Delphi.

48. Een van de grootste raadsels van deze mysterieuze stad vindt men, wanneer men naar het zuiden kijkt, aan de rechterkant. Hier werden in de muur van een gebouw rechtopstaande stenen platen ingewerkt met eigenaardige kronkelende figuren, de zgn. danzantes (dansers). Deze kunnen in geen enkele gekende cultuur worden ingepast. Het meest vertonen ze nog gelijkenis met de al even oude en raadselachtige stenen van Cerro Sechin, aan de kust van Peru, enkele duizenden km naar het zuiden. De danzantes vertonen trekken die aan de Olmeken doen denken. Maar in een paar stenen, hier en in een andere tempel ingewerkt, staan onmiskenbare Maya-cijfergliefen ingebeiteld. Of hier werkelijk sprake is van verminkte gevangenen is onzeker. Maar niet meer onzeker dan een hele reeks andere hypothesen.

De kans bestaat alleszins dat Monte Alban ouder is dan de Zapoteken en contacten verraadt met proto-Olmeken of proto-Maya. Maar in dat geval staan we hier voor een der alleroudste heilige plaatsen van heel Meso-Amerika. En met de langste continuïteit. Want modern vaatwerk, in de grond gevonden, bewijst dat hier tot in de huidige tijd aan de oude goden werd geofferd.

49 - 50. Zapoteekse beelden. De belangrijkste godheid is hier de regen- en stormgod Cocijo.

50. Beeld van krijger - beschadigd.

51 - 57. Tussen 800 en 1200 n. C. moest de Zapoteekse macht wijken voor de invallen van een nieuw volk: de Mixteken. De Zapoteken verlieten Monte Alban en trokken zich terug naar Mitla. De overwinnaars namen - omwille van de religieuze betekenis van de plaats? - de graven van de Zapoteken in beslag.
Edelsmeedwerk: laagwaardig goud, 14 karaat, legering van koper en goud, kunst ingevoerd in de 12de eeuw uit het zuiden (Columbia?). Beheersten alle technieken, verloren-wastechniek, granuleren, tumbaga (=door zuur goudmoleculen aan de oppervlakte brengen). Kenmerkend: belletjes. De Mixteken werden zo dé goudsmeden van Mexico. In 1932 ontdekte dr. Alfonso Caso het beroemde graf nr. 7. Dit graf bevatte de grootste en kostbaarste schat die tot dan toe in Mexico door een archeoloog is gevonden, en kan qua betekenis vergeleken worden met de ontdekking van het graf van Toetanchamon door Carter in 1922. Tot verrassing van de archeologen waren de sieraden van dit graf niet Zapoteeks doch Mixteeks.


Ontleend aan Jo Daelman (+), Jos Martens e.a., Inleiding tot de culturen van Meso-Amerika, Antwerpen, Instituut voor Amerikanistiek, Antwerpen, 1993 4de druk – Zie ook Precolumbiaanse culturen uit Meso-Amerika, in: Histoforum Magazine 2011- uitvoerige tekst en PowerPoint van een nascholing voor leraren (kunst)geschiedenis, maatschappelijke vorming en Nederlands.

Toemaatje: Johan Daelman, Precolumbiaanse edelsmeedkunst, in: Instituut voor Amerikanistiek, (1985) 2014, nr. 3.

Bloed en bloemen (In Search of the Aztecs) BBC (1999) - DVD 2009 - Engels, Nederlandse ondertiteling - duur: 49 minuten.
Genre: gedramatiseerde documentaire. Azteken.