Koning der koningen

Deel 1. Dux ripae (herfst 256 – voorjaar 257 n. Chr.)
 

Het verhaal start waar het vorige eindigde. Ballista, dux ripae (letterlijk: bevelhebber van de oevers; hier van de troepen tussen Eufraat en Tigris), is na de val van Arete, herfst 256) met een klein groepje getrouwen kunnen ontsnappen. Ze worden achtervolgd door een detachement Perzische lichte cavalerie, dat ze in een hinderlaag kunnen lokken.

Na een helse tocht van drie weken bereiken ze de keizerlijke stad Antiochië. Ballista wil keizer Valerianus zo snel mogelijk op de hoogte brengen van de ramp in Arete, maar hij botst (en niet voor de laatste keer) op de onwrikbare muur van het keizerlijke protocol. Pas uren later, nadat hij een rammeling door praetoriaanse wachten heeft doorstaan en een reeks dodelijke vijanden uit drie verschillende kampen heeft vergaard, kan hij doordringen tot de goddelijke majesteit.

 
In Antiochië ziet Ballista eindelijk zijn geliefde echtgenote Julia en zijn zoontje weer. In de loop van de volgende weken slaagt hij erin om driemaal nipt te ontkomen aan moordaanslagen door een huurmoordenaar. Wie heeft het op zijn leven gemunt?
 
Vooraleer hij dat kan ontdekken benoemt de oude Valerianus hem aan het hoofd van een samengeraapt leger om de door de Perzen belegerde stad Circesium te ontzetten.
Bij Circesium, op de oevers van de Tigris, botsen de Romeinen op de Perzen en boeken dankzij Ballista’s tactisch doorzicht een overwinning. Een halve overwinning. Want door de voortijdige charge van een arrogante onderbevelhebber (en gezworen vijand van Ballista) kan de zware gepantserde ruiterij van de Sassaniden haast onbeschadigd ontkomen. Bij hun terugkeer in Antiochië gaat alle keizerlijk eerbetoon echter net naar deze jonge patriciër, Acilius Glabrio. 
 
Deel 2. Vicarius proconsularis (zomer 258 – voorjaar 259 n. Chr.)
 
Keizer Valerianus besluit tot een algemene christenvervolging. De sekteleden worden beschouwd als gevaarlijke ondermijners van het imperium, wegens hun weigering te offeren voor de keizers. Ballista haat de christenen. Met reden: door hun verraad is Arete in de handen van de Perzen gevallen. Valerianus zendt hem naar Efese, de roemrijke stad van de godin Artemis, om orde op zaken te stellen. Onrustwekkend detail: achter zijn ‘promotie’ zit de invloedrijke Macrianus, zijn belangrijkste vijand aan het hof!
 

Artemis van Efese, als vruchtbaarheidsgodin.
 
Hij vat zijn taak aan met veel enthousiasme. Dat bekoelt echter heel snel en verandert in weerzin na de eerste terechtstellingen in de arena. Hij zorgt er zelfs voor dat een hele reeks belangrijke christenen uit de gevangenis kan ontsnappen naar de veiligheid, ver van Efese.
Dat kan onmogelijk goed aflopen. De keizer ontheft hem van zijn mandaat. In zijn plaats komt de walgelijke snob Quieteus, zoon van …Macrianus. Quietus onthult een samenzwering om Valerianus te vermoorden. Maar wie zal Ballista geloven? 
 
Deel 3. Comes Augusti (voorjaar 260 n. Chr.)
 
De dreiging van de Sassaniden neemt overhand toe. Sjapoer, hun Koning der koningen, belegert Edessa (gelegen tussen Eufraat en Tigris). Eindelijk besluit Valerianus in beweging te komen. Ballista trekt mee op, in ongenade gevallen en gedegradeerd tot assistent-bagageleider van de tros, onder zijn vroegere ondergeschikte en vriend Turpio.
De expeditie start onder een ongunstig gesternte.
Vanaf het begin hangt er een geur van verraad. Doch de oude keizer raakt steeds meer afhankelijk van de onbetrouwbare Macrianus en luistert niet naar zijn raadgevers. Tot overmaat van ramp wordt het leger getroffen door de pest, die vele honderden slachtoffers maakt.
 
Dan duikt de Arabische verrader Anamu op. De keizer gelooft onvoorwaardelijk wat hij vertelt over de vijand en het terrein van de opmars. Het gevolg laat zich raden. Het leger botst op de Perzen terwijl het nog onvoorbereid en in volle marsorde is. De Romeinen weten toch Edessa te bereiken. Valerianus laat zich door Anamu en enkele anderen verleiden tot een nachtelijke aftocht uit de stad. Dat wordt een ramp. Voor de tweede maal wil Valerianus een onderhoud met Sjapoer. Op aanstoken van Quietus moet Ballista deel uitmaken van het gezantschap. Triomferend vertelt hij dat hij begeleid door Anamu veilig door de Perzische gelederen naar zijn vader kan in Samosata. In overmoed verklapt hij het wachtwoord. Ballista, die weet dat hij ten dode opgeschreven is, maakt daarvan gebruik om zijn beste vrienden eveneens weg te zenden. Sjapoer neemt tegen alle gebruiken in eigenhandig Valerianus gevangen en voert hem samen met Ballista en de anderen weg in vernedering en gevangenschap – een triomf die hij in laat vereeuwigen in een rotsreliëf.
 

Sjapoer I onderwerpt Valerianus I, rotsreliëf in Naqsh-e Rustam.
 
Bespreking
 
We hebben lang moeten wachten op de vertaling van de opvolger van Oorlog in het oosten, het eerste digitale boek dat op deze site besproken is (december 2012). Ondertussen zijn in het Engels reeds zes delen verschenen en is er al een nieuwe reeks opgezet: Iron and Rust, die zich twee decennia eerder afspeelt.
 
Bovenstaande bespreking is noodgedwongen niet meer dan een skelet, een bijzonder korte samenvatting, die het boek geen recht doet.
 
Harry Sidebottom, hoogleraar aan de universiteit van Oxford, staat door zijn talrijke publicaties op het gebied van klassieke oorlogsvoering, kunst en geschiedenis internationaal bekend als een van de grootste kenners van de latere Griekse en Romeinse oudheid. Dat blijkt hier vooral in zijn zeer levendige beschrijving van de Perzische strijdtactieken.
In zijn historisch nawoord vertelt hij ook waar hij de mosterd haalt voor de inhoud, die niet terug te vinden is in de bronnen. Hij spreekt zijn bewondering uit voor Bernard Cornwell, van wiens werk diverse recensies zijn terug te vinden op deze site (1). De tactiek van Ballista’s opmars naar Circesium, tot en met de voortijdige charge van Glabrio, heeft hij –mutatis mutandis- ontleend aan de tocht van Richard Leeuwenhart naar Arsoef (op de weg naar Jaffa) zovele eeuwen later tijdens de Derde Kruistocht tegen Saladin (2).
 
Noten
 
1.Sharpe’s triomf en Sharpe’s tijger.  
2. Zie Hight, J., Heilige Oorlog.

Jos Martens, juli 2014