De Spaanse griep

Jos Martens

Spinney’s boek diept de oorzaken, verspreiding en de gevolgen van de Spaanse Griep uit op mondiaal niveau. De Spaanse Griep was een ziekte van ongekende proporties. De eerste patiënt werd geregistreerd op 4 maart 1918 in de Verenigde Staten het laatste slachtoffer viel ergens in maart 1920. De pandemie werd Spaanse Griep genoemd, omdat journalisten in het neutraal gebleven Spanje de eersten waren die er over berichtten. (Dit wegens de militaire censuur tijdens de Eerste Wereldoorlog bij alle oorlogvoerende partijen.)

Wereldwijd kreeg maar liefst een op de drie mensen – een half miljard – deze griep, van wie een geschatte 50 à 100 miljoen overleden. In totaal stierf 2.5% tot 5% van de wereldbevolking aan het virus. Slechts één land bleef gespaard: Amerikaans-Samoa. Hiermee was de Spaanse Griep de grootste massamoordenaar sinds de Zwarte Dood die in de Middeleeuwen miljoenen levens eiste. Ter vergelijking: de Eerste en Tweede Wereldoorlog kostten aan respectievelijk 17 en 60 miljoen mensen het leven. Toch is de Spaanse Griep opvallend afwezig in historische overzichtswerken, tenzij als een voetnoot bij de Eerste Wereldoorlog.

De belangstelling is pas de laatste jaren gegroeid, voornamelijk sinds de herdenkingen van die eerste grote wereldbrand vanaf 2014.
Ter illustratie: in 1993 en 1994 werkte ik mee aan twee schoolboeken geschiedenis, voor vijfde en zesde jaar Voortgezet Onderwijs in Vlaanderen (16 tot 18 jarigen). Het ene eindigde met de Eerste Wereldoorlog, het tweede begon ermee – omdat praktisch geen enkele leerkracht in het voorlaatste jaar tot op het einde geraakte. (Dit is trouwens de reden waarom het leerplan gewijzigd is en het laatste jaar tegenwoordig de geschiedenis vanaf 1945 behandelt).
Wij schatten voor het schoolboek het aantal gesneuvelden op het slagveld op 10 miljoen en hadden het wel over de communistische revoluties en de hongersnood in Duitsland in de nasleep van de oorlog. Maar over de Spaanse griep vind je geen woord. De pandemie wordt niet eens vermeld!

Zie: J. Martens, J. Neutelaers e.a., Fundamenten 5. De wording van de moderne samenleving 1750-1918, Leuven Wolters, 1993, p. 302 e.v., en Fundamenten 6. De twintigste eeuw, 1994 (zelfde auteurs), p.15 – 23.

In het digitale tijdschrift Historiek van 16 maart 2020 brengt Enne Knoops een goede en uitvoerige recensie onder de titel: De Spaanse griep 1918-1920. Geschiedenis van de pandemie. Ontstaan, impact en gevolgen van de ziekte.
In hetzelfde tijdschrift vind je tevens meerdere bijdragen over het woeden van de pandemie in verschillende specifieke regio’s of steden.

Lees op Histoforum Magazine, 2019 het artikel door Albert van der Kaap, De Spaanse griep in Gasselte. .
Met een link naar algemeen toepasbare Opdrachten over de Spaanse griep.

Op YouTube tref je verscheidene documentaires van diverse lengte over La grippe espagnole.


Patiënten in Militair hospitaal tijdens de Spaanse griep (cc - US National Museum of Health and Medicine).

Even heel kort: wat is het nieuwe van Laura Spinney’s boek? In de eerste plaats heeft de Britse wetenschapsjournaliste alle bestaande kennis verzameld en geanalyseerd. Ten tweede plaatst de auteur de pandemie in een brede context. Zij gaat in op de impact van de Spaanse Griep in alle continenten, wereldwijd dus, en niet – zoals gebruikelijk – alleen Europa en de Verenigde Staten.

De Spaanse Griep had wereldwijd ingrijpende gevolgen. In (het neutrale) Nederland vielen ongeveer 30.000 slachtoffers, in België bijna 300.000. In andere landen was de pandemie nog dodelijker. In sommige regio’s zelf 90 tot 100 procent van de bevolking. In elk geval verdwenen er door de Spaanse Griep ongeveer twintig talen…

Bijlage:
De ‘moeder aller pandemieën’ die onder de mat geveegd werd.


Jos Martens, december 2021