Het leven van jagers-verzamerlaars en van boeren

De vraag die je in deze opdracht gaat beantwoorden is:

Hadden prehistorie vrouwen die voedselverzamelaars waren het gemakkelijker dan prehistorische vrouwen die boeren waren?

Gebruik onderstaande bronnen

Doe het zo:

1. Geef eerst voor elke bron weer hoe de schrijver over deze vraag denkt
2. Beantwoord dan de vraag welke prehistorie vrouwen het moeilijker hadden, voedselverzamelaars of Boerinnen.
3. Zoals je hebt gezien geven de bronnen verschillende antwoorden op deze vraag. Bedenk hiervoor een verklaring.
4. Kun je op basis van deze bronnen ook de vraag beantwoorden of jagers het moeilijker of gemakkelijker hadden dan boeren? Licht je antwoord toe.

Bronnen

Bron 1
Gewoonlijk was het een van de taken van de vrouwen van de jagers was om de tenten - die meestal uit lichte takken en vellen bestonden - te bouwen. En daarom hadden zij ook recht op bezit: de vrouwen zijn de bezitters van de tent en de baas in huis [...] Toen de mensen aan landbouw gingen doe verslechterde de positie van de vrouw. Er waren meer en sterkere contacten tussen de leden van de verschillende groepen en de bewegingsvrijheid van de vrouwen werd minder.
Müller, K.E. (1984). Die bessere und die schlechtere Hälfte. Ethnologie des Geschlechterkonflikts. Frankurt, blz. 165 en 209

Bron 2
Door de komst van de landbouw en veelteelt werden de vrouwen bevrijd van de verplichting om voedsel te verzamelen. Deze bezigheid was steeds gevaarlijker geworden doordat zij steeds verder van het kamp moest gaan. Ook was het dragen van de zware last een belasting voor de vrouwen. De vrouwen moesten bovendien, in verband met het zogen, hun kinderen met zich meedragen. [...]. De neolitische (agrarische) revolutie maakte in de eerste plaats het leven er voor de vrouwen gemakkelijker op. [...] Zij krijgen ook steeds meer rechten voor zichzelf en kunnen zich steeds meer aan de kinderen wijden.
Müller-Beck, H.-J. (1998). Die Steinzeit. Der Weg des Menschen in die Geschichte, München, blz. 102

Bron 3
Het werk dat dagelijks verricht moest worden was zeer toegenomen, omdat akkerbouw en veeteelt veel meer tijd kostten dan verzamelen, jagen en vissen. [...] In de landbouw kwamen er allerlei nieuwe werkzaamheden bij. [...] Bijvoorbeeld het maken van nieuw ontwikkelde werktuigen en apparaten, maar ook het weven van stoffen uit draden van planten. Ook de tijd die moest worden besteed aan het bouwen en instandhouden van huizen moet niet worden onderschat. Arbeidsintensief en nieuw was ook het bijhouden van de voorraad. [...]
De toegenomen hoeveelheid werk en de arbeidsdeling had ook gevolgen voor de verhouding tussen mannen en vrouwen, omdat er opnieuw moest woren onderhandeld over welke taken door mannen en welke door vrouwen gedaan zouden moeten worden. [...] Onderzoek aan beenderen toont aan dat vrouwen buitengewoon hard en zwaar moesten werken.
Röder, B. (1998). Jungsteinzeit - Frauenzeit?, in Aufferman, B., Weniger, G.CH (Hg), Frauen Zeiten Spuren. Mettmann, blz. 244 en 261 e.v.

Bron 4
Ten eerste waren mannen helemaal niet de heroïsche jagers voor wie zij vaak werden gehouden. Waarschijnlijk is er nooit systematisch op mammoeten gejaagd, aldus de auteurs. De oerman doodde vooral oude en zieke mammoeten, dieren die al half in het moeras waren weggezakt of anderszins in moeilijkheden waren geraakt. Voor de voedselvoorziening was de jacht op hazen, vossen en andere kleine dieren – vaak met behulp van netten en valstrikken – waarschijnlijk veel belangrijker. Met andere woorden: de oerman gebruikte zijn speer niet om een levensgevaarlijke sabeltandtijger te vellen, maar om een verstrikte haas uit zijn lijden te verlossen.

Ten tweede speelden vrouwen een actieve rol in de prehistorische economie, waarin de kern werd gevormd door nomadische groepjes van dertig tot veertig mensen. Vrouwen verzamelden niet alleen noten, bessen en ander plantaardig voedsel, ze maakten ook kleding, manden en andere gebruiksvoorwerpen. Daarnaast deden ze mee aan de jacht op kleine dieren en aan de visvangst.

Zwart-witbeeld
‘Natuurlijk waren er ook toen biologische verschillen. Mannen jaagden meer op groot wild, vrouwen speelden een belangrijker rol bij het grootbrengen van kinderen. Dat ontkennen wij ook niet. Wij verzetten ons alleen tegen het traditionele zwart-witbeeld van mannen en vrouwen in de oertijd’, zegt Jim Adovasio, hoogleraar archeologie aan het Amerikaanse Mercyhurst College, telefonisch vanaf een archeologische opgraving in Texas.

Maar (Adovasio) ik geloof wel dat de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen groter werd naarmate de samenleving complexer werd. Rond drieduizend voor Christus zie je bijvoorbeeld fabriekjes ontstaan die door mannen werden bestierd. Mannen bouwden economische macht op, terwijl vrouwen achterbleven.

‘In de prehistorie was de gelijkheid tussen mannen en vrouwen groter, denk ik. Ze moesten samenwerken om te overleven in een harde wereld. In zo’n situatie is het economische zelfmoord om het potentieel van vrouwen niet te gebruiken.’

Gegevens ontleend aan: Adovasio, J.M., Soffer, O. en Page, J. (2008). De Onzichtbare vrouw – De rol van mannen en vrouwen in de prehistorie, uitgeverij Artemis, in: Giesen, P. De oervrouw was een vent.
 

 Wat wordt er in deze opdrachten van leerlingen gevraagd?

Dit is een evaluatieopdracht waarin ook een beroep op redeneervaardigheden wordt gedaan. Op basis van een analyse van verschillende bronnen geven leerlingen een met argumenten onderbouwd antwoord op de vraag of voedsel verzamelende vrouwen een beter leven hadden dan boerenvrouwen. Leerlingen die wat meer in hun mars hebben dan anderen, zullen mogelijk ingaan op het feit dat het nogal arbitrair is wat onder een beter leven moet worden verstaan. Zij zullen dus ook aandacht besteden aan standplaatsgebondenheid.

Suggesties

Door de leerlingen de opdracht in tweetallen te laten maken bevordert u de discussie, waardoor de kans groter wordt dat leerlingen zich meer bewust worden van hun eigen vooringenomen standpunten.
Bij dit soort opdrachten is het belangrijk om de resultaten van het onderzoek door de leerlingen op meta-niveau met hen in een klassengesprek na te bespreken.
Al naar gelang het niveau van de leerlingen kunt u kiezen voor één van de in 3.1. beschreven varianten.

Antwoordmodel

Vraag 1

De auteur van bron 1 concludeert dat de voedsel verzamelende vrouwen beter af waren omdat zij eigen bezit en macht hadden met veel bewegingsvrijheid. Hij interpreteert het verleden met de normen en waarden van nu.

De auteur van bron 2 kijkt naar heel andere aspecten en meent dat boerenvrouwen beter af waren. Voedsel verzamelen werd steeds gevaarlijker en de lasten die zij moesten dragen steeds zwaarder, terwijl boerenvrouwen meer rechten hadden en meer tijd aan hun kinderen konden besteden. Ook deze auteur interpreteert het verleden met de normen en waarden van nu.

De auteur van bron 3 gaat in op op de hoeveelheid tijd die akkerbouw en veeteelt kost en meldt dat onderzoek aan beenderen aantoont dat vrouwen buitengewoon hard en zwaar moesten werken.

De auteur van bron 4 besteedt aandacht aan de positie van vrouwen ten opzichte van mannen en meent dat voedsel verzamelende en jagende vrouwen meer gelijk waren aan mannen, dan vrouwen uit later tijd.

Vraag 3

In hun antwoord moeten leerlingen ingaan op het feit dat de verschillende auteurs telkens naar andere aspecten van het leven kijken en deze anders waarderen.

Vraag 4

De bronnen maken het niet mogelijk om een antwoord op deze vraag te geven. Bron 1 en 2 doen helemaal geen uitspraken over mannen en bron drie en vier vergelijken de posities van mannen in de tijd van jagen en de tijd van akkerbouw en veeteelt niet met elkaar.