Den ellendighen staet der Nederlanden

Tijdens en direct na het twaalfjarig bestand werd er in de Nederlanden een schilderij (en prent) gemaakt, dat betrekking heeft op het optreden van Alva eind jaren zestig van de zestiende eeuw met als de titel: Afbeeldinghe van den ellendighen staet der Nederlanden, onder de wreede tijrannije van den Hertoghe van Alba. Dit schilderij, dat te zien is in de Prinsenhof in Delft, kun je goed gebruiken om de politieke verhoudingen in de Nederlanden in deze periode te illustreren.

Hieronder staat een beschrijving van het schilderij/de prent. De bijbehorende afbeeldingen staan op deze PowerPoint presentatie. Door op de prent te klikken wordt een vergrote afbeelding (op internet) geopend. Hetzelfde geldt voor het schilderij De Zielenvisserij.

1. 1. Na de Beeldenstorm in 1566 werd Alva naar de Nederlanden gestuurd om de schuldigen te straffen. Op het schilderij zit hij in volle wapenrusting - met het gulden vlies om zijn nek - op de troon. Voor de troon ligt een (katholiek) kruisbeeld.  Naast de troon staat een spaarpot voor de twintigste- (op onroerend goed) en tiende (op roerende goederen) penning.De scepter is het symbool van zijn militaire macht. Alva heeft een lastbrief van Filips II in zijn hand. Boven zijn hoofd hangt zijn wapenschild.




2. 2.Achter hem staat aartsbisschop Granvelle die, blijkens bijgaand gedicht, ambities
   op het pausschap heeft. Hij blaast Alva wraak en moordlust in.




3. 3. Achter Granvelle staan de edelen die trouw zijn gebleven aan de koning. De honden zijn een symbool van trouw. 




4. 4. Aan Alva’s linkerhand staan zijn raadgevers en helpers. Van links naar rechts: Juan de Vargas Mejia, voorzitter van de Raad van Beroerten, bisschop Maarten Rijthoven van Yperen,  Loys del RI, lid van de Raad van beroerten, broeder Cornelis uit Brugge, een fel verdediger van het katholieke geloof. De heer van Beckerseele, secreatris van Egmont (afgebeeld als ter dood veroordeelde). Wie de anderen zijn is niet bekend, mogelijk zijn zij ook lid van de Raad van Beroerten.




5. 5. De 17 Nederlandse gewesten, voorgesteld als vrouwen. Zij zijn met kettingen vastgebonden aan Alva. Op de grond ligt een door Alva vertrapte omgekeerde Bijbel.




6. Leden van de Staten-Generaal staan ‘verstomt’, met de vingers voor de mond en ‘verstaeckt’, dat wil zeggen monddood gemaakt. Ze kunnen zich niet meer bewegen.

7. 6. Twee verscheurde oorkonden als symbool van het schenden van de privileges van de gewesten




8. 7. Het bovenste deel van het schilderij biedt uitzicht op de Grote Markt in Brussel . Op de voorgrond een vijver vol bloed, waarin landvoogdes Margaretha van Parma  aan het vissen is. Margaretha werd in 1559 tot landvoogdes benoemd, maar stond onder grote invloed van kardinaal Antoine Perrenot Granvelle.




9. 8. Tot de prominente gestraften behoorden o.a. Egmont en Hoorne. Een boog met uitzicht op de Grote Markt in Brussel, met rechts de onthoofding van Egmont en Hoorne en links de onthoofding van Diederik en Gijsbert Batenburg (ook genoemd Bronkhorst-Batenburg).




10. 9. Op de achtergrond de verhoren en de martelingen door de inquisitie.
    

De Zielenvisserij

In 1614 schilderde Adriaen Pietersz. van de Venne het schilderij De zielenvisserij. Dit schilderij is gebaseerd op Mattheus 4:18-20 'Toen hij nu langs de zee van Galilea ging, zag Hij twee broeders, Simon, die Petrus genoemd wordt, en Andreas, diens broeder, een net in zee werpen; want zij waren vissers. En Hij zeide tot hen: Komt achter Mij en Ik zal u vissers van mensen maken. Zij nu lieten terstond hun netten liggen en volgden Hem.'

De oproep van Jezus werd meestal opgevat als een aansporing aan alle christenen om Jezus te volgen en andersdenkenden te bekeren. Van de Venne maakte van de 'Zielenvisserij' een allegorie op de godsdienstige situatie van zijn eigen tijd. Het zijn namelijk protestanten en katholieken die naar de zielen van de mensen vissen.

 
De zielenvisserij is een allegorie op de ijver van de religies tijdens het bestand. De rivier tekent de vanaf nu duidelijke scheiding tussen noord en zuid. Links de protestanten met de prinsen Maurits en Frederik Hendrik, Frederik V van de Palts, Jacobus I van Engeland en de jonge Lodewijk XIII van Frankrijk met zijn moeder Maria de' Medici. Op de voorgrond vissen de protestanten; hun netten zijn gemerkt met Fides, Spes en Caritas. Rechts de katholieken met aartshertogen Albrecht en Isabella, Spinola en paus Paulus V gedragen door kardinalen. Een bisschop met zijn priesters vist in het katholieke bootje naar mensen. 

Contact

Voor vragen over het lesmateriaal kunt u contact opnemen met Albert van der Kaap.