De eerste kruistocht

Op één werk na gingen alle recente en minder recente studies voornamelijk uit van westerse bronnen. Arabische kroniekschrijvers als Imad ad-Din en een paar anderen, dienden meestal slechts om het beeld te vervolledigen. Het Oost-Romeinse standpunt komt uiterst zelden en dan nog fragmentarisch aan bod. De enige echte uitzondering is de Alexiade van de Byzantijnse keizersdochter Anna Comnena, dat ze vier decennia na de feiten schreef en dat in het andere uiterste vervalt (2).

Maar nu is er Peter Frankopan, senior Research Fellow en directeur van The Centre for Byzantine Research in Oxford, die de geschiedenisboeken grondig herschrijft met zijn portret van keizer Alexios I Komnenos.
Hij vertelt het verhaal van de Eerste Kruistocht vanuit diverse standpunten en bronnen en trapt niet in de val van zijn voorgangers die al te eenzijdig de lof zongen van Frankische leiders als Bohemond van Tarente, Raymond van Toulouse of Godfried van Bouillon. Frankopans visie op een van de scharnierpunten uit de wereldgeschiedenis is boeiend en vernieuwend.
Hij richt zich niet op de heilige oorlogen, konkelende pausen en ridderlijke vroomheid, maar kiest een andere insteek waardoor hij op belangrijke kwesties stuit die nog niet eerder zijn behandeld. Waarom duurde het tot 1096 voordat Europa Jeruzalem wilde bevrijden, terwijl de stad al 500 jaar in moslimhanden was? En wat was de rol van de Byzantijnse keizer in Constantinopel bij het ontstaan en uitvoeren van de expeditie? En waarom was er überhaupt een Eerste Kruistocht? Frankopan focust niet op het westerse perspectief van de paus en de ridders, maar heeft oog voor de rol van Constantinopel en het Oost-Romeinse Rijk. Op briljante wijze geeft hij keizer Alexios I Komnenos zijn plaats in het hart van het verhaal terug. De auteur schetst een boeiend en opvallend origineel beeld dat de ingebakken visie op de Eerste Kruistocht ernstige wijzigingen laat ondergaan.

Toch is het verhaal hier en daar naar mijn smaak niet volledig genoeg. Soms wijkt de chronologie op cruciale punten af van de andere bronnen. Eén voorbeeld: de ontmoeting van Alexios met de Vlaamse graaf Robrecht de Fries in 1089 of 1091, dus vóór de Eerste Kruistocht. Die ontmoeting heeft zeker plaatsgevonden in Constantinopel, tijdens Robrechts pelgrimstocht naar Jeruzalem. Maar op de heen- of de terugreis? Nogal belangrijk als je wil weten of Robrecht inderdaad 500 ridders zond en of die een rol hebben kunnen spelen in de verdediging van Nicomedia tegen de Seldsjoeken, zoals Frankopan schrijft. Om een volledig beeld te krijgen zou je zijn boek moeten lezen, complementair met en liefst kort na bijvoorbeeld een van de twee recente werken van Thomas Asbridge, zeker nu diens De eerste kruistocht als pocket of e-boek te koop is voor een habbekrats (3).

1. Zie op deze site: de documentaires The Crusades. De Crescent & the Cross (2010) , De kruistochten(1995) , Genghis Khan (2005), gedramatiseerde BBC-documentaire en de speelfilms Kingdom of Heaven (2005) en Robin Hood (2010). In de recensies vind je tevens verwijzingen naar romans en andere naslagwerken, vaak vergezeld van tips voor didactische verwerking in lessen. Zie ook de (voorlopig) recentste romanbespreking over Saladin, Arend.

2. Anna Komnene, Het verhaal van Alexios, ’s-Hertogenbosch, Uitg. Voltaire, 2001.

3. Asbridge, T., De Kruistochten. De strijd om het heilige land, Antwerpen, Standaard Uitgeverij - Het Spectrum, 2010

Asbridge, T., De eerste kruistocht, Amsterdam, Athenaeum - Polak & Van Gennep, 2006.

Jos Martens, maart 2013