Menu
Histoforum Films
The Crusades. The Crescent & the Cross
History Channel, 2005 - 3 Dvd’s, 2010 - speelduur: ca. 183
minuten - Engels, Arabisch, Nederlandse ondertitels.
Genre: gedramatiseerde documentaire.
Inhoud
Disc 1: De Eerste Kruistocht, 2 afleveringen, duur: 42 en 49
minuten.
Disc 2: Tweede Kruistocht, duur: 46 minuten.
Disc 3: Derde Kruistocht, duur: 46 minuten
The Crusades
Als de nood het hoogst is
Dit is vermoedelijk de eerste grootscheepse
televisiereeks over de kruistochten sinds Terry Jones’
De kruistochten uit 1995. Anders dan bij Jones is hier
NIET gekozen voor satire.
Integendeel, het is een degelijke, traditionele, langzame documentaire
in de stijl van History Channel. Maar wel bijzonder interessant voor wie
graag voldoende diepgang en uitleg wil. Hoewel enig voorbehoud
gerechtvaardigd is; zie verder bij
pro en contra.
De documentaire is
recent, en zo is het ook voor de experts die opgevoerd worden. Het
begint al met Thomas Asbridge (Queen Mary University, Londen), de auteur
van De eerste kruistocht en
het op deze site besproken
De Kruistochten. Asbridge beklemtoont de religieuze
motieven die aan de basis lagen van de kruistochten en die de voorbije
halve eeuw ernstig in twijfel werden getrokken/in de verdrukking waren
gekomen.
De derde historicus is
weer een bekende: Jonathan Phillips (The Royal Holloway University of
London), auteur van In
naam van God. Een nieuwe geschiedenis van de kruistochten en
historisch adviseur voor de reeks. Hij schetst een goed zij het beknopt
panoramisch overzicht van de gewelddadige tijdsomstandigheden en de rol
van de Kerk in het beteugelen van de anarchie door godsvrede en
godsbestand.
Tussen beiden in: Tariq
Ali, de Brits-Pakistaanse auteur van onder meer
The Book of Saladin (1998),
dat jammer genoeg bij ons weten niet in het Nederlands is vertaald.
(Eerder schreef hij al het spraakmakende, verfilmde
De Nehru’s & de Gandhi’s. India
in de greep van een dynastie, Utrecht - Antwerpen, Veen, 1985.) Hij
is de eerste, maar zeker niet de laatste om het standpunt van de moslims
te vertolken.
Alle opgevoerde
historici en archeologen bespreken, zou ons echt te ver leiden, maar
bovenstaande geeft toch al een idee van de opbouw. Die opbouw loopt
tussen haakjes ver parallel met de reeks van Terry Jones. Dus gaan we
hier evenmin nogmaals het verhaal van de kruistochten vertellen, behalve
waar het echt nodig is.
Bespreking: pro en contra
De documentaire telt heel wat gedramatiseerde
sequenties, niet alleen van actiescènes, maar
ook van de belangrijkste oude getuigen, die vaak ook onze belangrijkste
bronnen zijn. Zo spelen in de drie eerste afleveringen acteurs de rol
van Willem van Tyrus, de
Iraakse historicus Ibn al-Athir en een
anonieme jonge kruisridder, die een aantal bronnen van diverse herkomst
cumuleert.
Edoch… ondanks een vrij
behoorlijke duiding wekt de film de verkeerde indruk dat deze beiden
ooggetuigen en tijdgenoten zijn van de Eerste Kruistocht, wat niet
klopt. Zij zijn weliswaar tijdgenoten van elkaar, maar horen thuis in de
periode van de Tweede en -wat al-Athir (1160 - 1233) betreft- zelfs de
Derde Kruistocht. Vooral de laatste wordt beschouwd als de belangrijkste
moslimhistoricus van deze periode, onder meer omdat hij als jonge man
meestreed in het leger van de legendarische Saladin.
Willem van Tyrus
(Jeruzalem, ca. 1130 - 29 september 1185) was de aartsbisschop van
Tyrus, onderwijzer van de jonge koning Boudewijn IV (bij wie hij volgens
eigen zeggen de beginnende melaatsheid constateerde) en schrijver van
een belangrijk boek over de Kruistochten.
Je ziet en hoort de
acteurs citeren (in het Engels weliswaar) uit de authentieke documenten
van hun personage, waardoor ze als het ware op gelijke hoogte komen van
de commentator en de hedendaagse historici. De acteurs vertellen,
terwijl zij of hun secretaris het relaas opschrijft. Wel valt het op dat
de handen van Willem en Ibn al-Athir telkens respectievelijk dezelfde
Latijnse of Arabische tekst noteren!
Vaak vloeit de uitleg
van een historicus bij archeologische overblijfselen (bijvoorbeeld van
Antiochië) over in een computerreconstructie van een vesting die als
toneel gaat dienen voor nagespeelde actiescènes. Wat ze erg bruikbaar
maakt voor de lessen.
Een eerste kritische
opmerking bij de Eerste kruistocht: de aankomst van de afzonderlijke
legers in Constantinopel (disc 1) en het verhaal van de leenmanseed door
de westerse aanvoerders aan keizer Alexios Comnenos is wel erg verkort
en vereenvoudigd voorgesteld. De belegering van Jeruzalem is behoorlijk
uitgewerkt en gelukkig is vermeld dat Jeruzalem niet door de Turken
bezet was, maar recentelijk door de Egyptische Fatimiden was veroverd.
Deze sjiïeten waren de aartsvijanden van de soennitische Turken, maar
dat zij kort voordien tijdens de belegering van Antiochië een
bondgenootschap met de Franken (de kruisvaarders) hadden voorgesteld,
ontbreekt dan weer. Het bloedbad dat de kruisvaarders aanrichtten na de
verovering had ik graag wat uitvoeriger behandeld gezien. Lees hierover
meer bij de bespreking van Terry Jones’ reeds vernoemde reeks uit 1995.
Disc 2 start met een
herhaling van de verovering van Jeruzalem, het bloedbad en de reactie
van de moslims in Damascus. Vervolgens krijgen we een heel behoorlijke
schets van het leven in het
Oultremer (letterlijk: Overzee) van de christenen. Na de Eerste
Kruistocht keerden velen terug naar huis. Rekrutering in Europa zorgde
voor een gestage stroom ridders, maar ook van gewone mensen die zich
blijvend in de vier kruisvaarderstaten gingen vestigen. Jeruzalem steeg
in enkele jaren naar 30.000 inwoners. Dat is zoveel als Parijs in
dezelfde periode! Elk jaar stroomden duizenden bedevaarders toe. Een
religieus geïnspireerde toeristische economie ontstond en groeide
spectaculair, zodanig zelfs dat er heuse reisgidsen kwamen. De oudst
bewaarde dateert uit de 12de eeuw.
Vele pelgrims echter
bereikten de Heilige Stad door alle ontberingen van een moeilijke reis
in een kritische conditie. En dus was er een ziekenhuis naast de H.
Grafkerk. Het St.-Janshospitaal bood plaats aan een wisselende massa
ellende van wel 2000 mensen, van wie velen stierven. Ze werden verpleegd
door hospitaalridders. Samen met de tempeliers gingen ze al spoedig de
bedevaartswegen naar Jeruzalem bewaken om de pelgrims te beschermen. De
tempeliers worden ongenuanceerd getekend als religieuze fanatiekelingen,
wat volgens Arabische getuigenissen zeker niet altijd het geval was.
Behalve de hedendaagse
experts zijn onze belangrijkste bronnen voor deze episode andermaal
Willem van Tyrus en Ibn al-Ahir.
Langzamerhand kwam het
tegenoffensief van de moslims op gang. Eind 1144 veroverde Zengi, de
atabeg van Aleppo Edessa, het
meest oostelijk gelegen vorstendom van de Franken.
Dit lokt de Tweede
Kruistocht uit. De hele confrontatie wordt verengd tot de botsing tussen
Lodewijk VII van Frankrijk (met zijn gemalin Eleonora van Aquitanië in
een bijrolletje) tegen Noer ad-Din, de opvolger van Zengi.
Hier belanden wij bij
enkele punten van fundamentele
kritiek op de aanpak van de reeks.
Film is in
vergelijking met gedrukte (of op internet gepubliceerde) naslagwerken
als die van Asbridge en Phillips noodzakelijk
gebald, gecondenseerd. Dit
is niet te vermijden, zelfs in langere uitzendingen zoals deze. (Laten
we ons geen illusies maken: ook uitvoerige gedrukte historische
non-fiction werken kunnen niet alles weergeven. Dan spreken we wel te
verstaan nog niet over schoolboeken geschiedenis!)
Het is zoals wanneer je een ingekorte versie van
Tolstojs
Oorlog en vrede vergelijkt met de volledige versie, of -hier
misschien gepaster- de Hollywoodfilm uit 1956 met Audrey Hepburn en
Henry Fonda vergelijkt met die van
Bondarchuk uit 1965 die tweemaal zo lang is, of met de
BBC-reeks uit 1972 die zo maar eventjes 15 uur duurt.
Maar wat in deze
The Crescent & the Cross
gebeurt, vind ik onaanvaardbare simplificatie. En daardoor foutieve
beeldvorming. Alle nuance van een zeer gecompliceerde situatie gaat
verloren. Wat met de Duitse koning Koenraad? De energieke koningen van
Jeruzalem Boudewijn III en Amalrik? En de Franken van Oultremer? De
Egyptische Fatimiden?
Voor de Derde Kruistocht (op disc 3) zullen de makers dit nog eens herhalen: daar krijg je uitsluitend het duel tussen twee ‘kampioenen’, Richard Leeuwenhart en Saladin. Koning Philips van Frankrijk wordt niet eens vermeld. Hiermee weet je natuurlijk meteen dat de documentaire zich richt op een Brits en Amerikaanse publiek. Maar het verengt de geschiedenis tot een soort infantiel stripverhaal. Als doorsnee - kijker leiden de makers je hiermee om de tuin: ze geven je de indruk dat je geïnformeerd bent, je denkt dat je het bent, maar dat is niet het geval.
In schoolboeken geschiedenis krijgen de
kruistochten de laatste decennia slechts weinig plaats toebedeeld. Met
de val van Akko in 1291 kwam een einde aan 200 jaar koninkrijk
Jeruzalem, maar niet aan de kruistochtgedachte. Deze bloedige periode
was echter meer dan een intermezzo in de wereldgeschiedenis.Ze
beïnvloedde diepgaand het leven van generatie na generatie, niet alleen
van adel en clerus, mar eveneens van de tienduizenden gewone mensen, die
de levensgevaarlijke tocht maakten. Ook uit de Nederlanden! De
actieradius van de kruistochten reikt chronologisch en geografisch veel
verder: tot op de dag van heden worden wij met de gevolgen
geconfronteerd. En een keten van kruisvaarderkastelen strekte zich uit
over de huidige landen Israël,
Libanon, Syrië en Jordanië. De verregaande vereenvoudiging -ook aan
de universiteit- heeft ons geërgerd vanaf het ogenblik dat wij ons ervan
bewust werden: tijdens een uitvoerige vakoverschrijdende en multimediale
leereenheid waarbij we met collega’s op drie scholen voor Nederlands en
geschiedenis (en nog een paar vakken) vertrokken vanuit het jeugdboek
De gouden dolk van Thea
Beckman en in een hoger jaar vanuit het miskende meesterwerk van Maria
Rosseels, Wacht niet op de morgen,
dat wel het scenario lijkt geleverd te hebben voor de recente film
Kingdom of Heaven. (Zie
onderaan bij Romans en
Films.)
Om dit recht te zetten
zijn in een
Bijlage (in
voorpublicatie) enkele uitvoerige uittreksels geplaatst uit een te
verschijnen boek voor ruim publiek.
Een ander punt van kritiek is de
casting die regelmatig een
foutief beeld plaatst van de historische personages. Lodewijk VII is in
de film een man
Hetzelfde gebeurt nog eens op disc
Een (voorlopig) laatste punt van kritiek: de
onderschriften zijn heel vaak slordig: niet alleen met taalfouten, maar
regelmatig geven ze helemaal niet correct weer wat er in het Engels
gezegd wordt.
Rijk van Saladin omstreeks 1180 (groen)
Disc 3 begint met de omsingeling van de
kruisvaarderstaten door Saladin. Hij beheerst nu Egypte en Syrië. Op het
einde van de vorige disc is de overgang van Egypte van sjia naar soenna
vlotjes verlopen, hoewel getoond wordt dat Saladin tegenstanders even
vlot uit de weg liet ruimen en gesuggereerd dat hij ook zijn vorige chef
Noer ad-Din en diens zoon zou kunnen vermoord hebben (wat mogelijk, maar
helemaal niet zeker is.)
Saladin bezat natuurlijk in Baha al-Din (die we ook
meermaals in actie zien) een zeer positieve biograaf (“Een middeleeuwse
spindoctor”), die de reputatie van zijn meester heeft vastgelegd voor de
volgende generaties. In de moslimwereld berust die goede reputatie
vanzelfsprekend op zijn herovering van Jeruzalem in 1187; in het Westen
niet minder op zijn milde behandeling van de christenen bij die
gelegenheid, in schrille tegenstelling met het bloedbad dat de
kruisridders hier aanrichtten in 1099. En niet te vergeten: op zijn
ridderlijk gedrag tegenover Richard Leeuwenhart, weer in tegenstelling
tot diens wrede executie van bijna 3000 krijgsgevangenen na de
verovering van Akko. Kortom: Saladin is de enige moslim uit de hele
geschiedenis van de kruistochten die zowel in Oost als West een gunstige
faam heeft verworven.
Executie van hospitaalridders en tempeliers na
de Slag bij de Horens van Hattin (1187)
Een bijzonder geslaagd fragment vond ik de Slag bij
de Horens van Hattin, waar de christenen door Saladin in de pan werden
gehakt. Deze episode ontbreekt in
Kingdom of Heaven. Blijkbaar is de sequentie op locatie opgenomen.
Tenminste, Jonathan Phillips geeft zijn commentaar op de historische
locatie. De slag zelf is volledig gezien vanuit de ogen van Baha al-Din,
Saladins biograaf, die naast zijn meester stond in de laatste fase van
de strijd. En het verhaal wordt door hem verteld, in zijn eigen woorden.
Het slot van de reeks stelt werkelijk teleur: in
nauwelijks enkele zinnen worden de Vierde Kruistocht (1204) en de
verdere expedities tot de val van Akko in 1291 afgehaspeld. Waren de
financiën uitgeput?
BIJLAGE:
(Voorpublicatie)
Fragmenten uit Jos Martens: De Kruistochten. Eeuwen Jihad om het Heilig
Land.
Didactische
Tips
Sinds 2015 staat op Histoforum Magazine een schat aan materiaal over de kruistochten: een zeer uitgebreide (aanpasbare) PowerPoint Presentatie, de uitgebreide syllabus van een nascholing en drie bijlagen in pdf.
Er is een dubbele invalshoek mogelijk:
1. Je vertrekt vanuit een van de historische
romans. Hier kan je weer kiezen voor één roman in behandeling met een
hele klas, of voor complementaire werkgroepjes die elk een of twee
romans lezen. Hier is het nuttig om vakoverstijgend te werken met je
collega Nederlands.
2. Je vertrekt vanuit de speelfilm
Kingdom of Heaven of de hier
besproken documentaire. Ofwel neem je fragmenten uit verschillende
films.
Persoonlijk verkies ik een combinatie van de twee
werkwijzen. Je kunt starten met de eerste minuten uit de televisiereeks
van Terry Jones, dan overgaan naar enkele sequenties van
The Crescent & the Cross.
Zeker enkele hedendaagse historici en hun middeleeuwse collega’s aan bod
laten komen. Door de verdeling in hoofdstukken kun je heel gemakkelijk
je fragmenten kiezen. Bij voorkeur zeker in disc 3 de Slag bij Hattin
(hierboven kort besproken) Van
Kingdom of Heaven kies je bijvoorbeeld het fragment van Saladins
optreden na de Slag bij Hattin, de belegering van Jeruzalem
(gedeeltelijk) en zeker het onderhoud Saladin - Balian van Ibelin, dat
in werkelijkheid heeft plaatsgevonden. Bij de recensie van deze film
vind je reeds een aantal tips voor didactische verwerking;
Indien je niet vertrouwd bent met deze manier van
werken, lees dan het online artikel
Gelezen tijd op
Histoforum Didactiek
en de internetbijdragen hieronder over historische
films.
Zeer praktische tips in: Concreet werken met historische romans in de klas.
LIJST
RECENTE WERKEN
Asbridge, T.,
De eerste kruistocht,
Amsterdam, Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2006, 2010, 5de druk
(pocket).
Asbridge, T.,
De Kruistochten.
De strijd om het Heilige Land,
Antwerpen, Standaard Uitgeverij - Het Spectrum, 2010.
Catherine, L.,
Van Morendoders tot botsende
beschaving : de duizendjarige oorlog tegen de islam, Berchem, EPO,
2007.
Hosten, J.,
De tempeliers.
De tempelorde tijdens de kruistochten en in de Lage
Landen, Amsterdam, Pearson Longman, 2006. (Reeds gedeeltelijk te
raadplegen via Google Books.)
Madden, T. (red.),
Phillips, J.,
In naam van God. Een nieuwe
geschiedenis van de kruistochten, Amsterdam, Nieuw Amsterdam -
Tielt, Lannoo, 2009.
Vanhemelryck, F.,
Europa tegen de Turken. De
kruistocht van Filips de Goede, Leuven, Davidsfonds, 2009.
Wheatcroft, A.,
Ongelovigen. Het conflict tussen
het christendom en de islam, Amsterdam, Olympus, 2007².
INTERNET
Ongelooflijk wat er op Internet aan waardevol
materiaal te vinden is over de kruistochten! Een gedeeltelijk overzicht
vind je in de bespreking van de film
Kingdom of Heaven. Helaas
blijkt bij recente controle dat er ondertussen weer veel sites verdwenen
zijn. Dat zal vermoedelijk voor de volgende niet het geval zijn:
Crusades-Encyclopedia.
ROMANS
Thea Beckman,
De gouden dolk, Rotterdam,
Lemniscaat, 1982, 232 blz (1ste druk 1982, recente
herdrukken).
Maria Rosseels,
Wacht niet op de Morgen,
Leuven, Davidsfonds/ Clauwaert, 1996, 570 blz.; eerste druk:1969.
Jan Guillou,
De tempelridder, Van Holkema&Warendorf, 2000, 400 blz.
Pamela Kaufman,
Het schild met de drie leeuwen,
Houten, Van Holkema & Warendorf, 1987, 416 blz. (Over Richard
Leeuwenhart)
FILMS OP
DEZE WEBSITE
Onderstaande recensies bevatten eveneens tips voor
didactische toepassingen.
Kingdom of Heaven, van Ridley Scott (2005)
The Lion in
Winter (2003)
Robin Hood (2010)
Lees bij deze laatste film zeker de bijlage over de
valkerij en die over
Leeuwenhart, Robin Hood en de
Engelse langdboog.
Over film
en geschiedenis:
Film en
geschiedenis. Lessenreeks
Martens, J., Film en televisie als bron van historische beeldvorming en Speelfilm en geschiedenis. Een didactisch model en de andere inleidende artikelen op de website van de VVLG.
Kaap, A. van der, Films in de geschiedenisles, in: Histoforum Didactiek, 2010
Jos Martens, april 2011