Arend

Baalbek, maart 1148. De jonge Yoessoef ibn Ajjoeb verneemt van zijn vader en zijn oom Shirkoeh dat duizenden Franken geland zijn in Antiochië en Akko. De Tweede Kruistocht van koning Lodewijk VII heeft het Heilig Land bereikt.
In de openingssequentie maken wij tijdens een polowedstrijd tevens kennis met zijn oudere, wrede en leugenachtige halfbroer Toeran.

Akko, april 1148. Een schip meert aan en spuwt een lading zeezieke krijgslieden aan wal: de compagnie van Reinoud van Châtillon. Onder hen John, een jonge Saks, die een kwellend geheim torst. Zij zijn de gelukkigen, die na een helse tocht doorheen Anatolië in Attalia een plaats en redding vonden op overvolle schepen. De gelukkigen. Duizenden bleven achter op de kade, als prooi voor de Seldsjoeken.

Op zijn eerste dag in Akko valt hij van de ene verbazing in de andere; een ware cultuurschok blaast zijn vooroordelen omver. Hij ontmoet er een priester, Willem van Tyrus, die hem enigszins wegwijs maakt.
Omdat hij zich onderscheidt in een tweegevecht tegen ‘ongelovige’ gevangen spionnen, mag hij als schildknaap zijn bevelhebber Reinoud vergezellen naar een vergadering, waarbij alle belangrijke deelnemers aan de kruistocht betrokken zijn: koningin Melisende van Jeruzalem en haar zoon, de wel heel jonge koning Boudewijn III; Lodewijk VII van Fankrijk en Koenraad van Duitsland, de grootmeesters van de tempeliers en hospitaalridders en vele anderen. Hij wordt zelfs voorgesteld aan de vrouw van de Franse koning, Eleonora van Aquitanië. ‘Zij was een echte schoonheid met een volmaakte en zeer blanke huid, scherpe jukbeenderen en lang, kastanjebruin haar…’ (p. 44)

Uiteindelijk nemen de hoofdrolspelers hier de nefaste beslissing om Damascus aan te vallen waarvan de emir, Oenoer, hun enige bondgenoot is tegen Noer ad-Din, de atabek van Aleppo.

Reinoud ontpopt zich vanaf het begin als een berekenende, wrede, eerloze rotzak zonder geweten, die voor de poorten van Damascus de kruistocht verkoopt. John is een toevallige getuige wanneer Reinoud de zak met zijn judasloon ontvangt, om het leger te verplaatsen van de vruchtbare boomgaarden naar de troosteloze zandvlakte aan de andere kant van de stad. (Die onbegrijpelijke verplaatsing is effectief historisch.) Na amper drie dagen moeten de kruisvaarders een chaotische aftocht blazen, aangevallen en uitgedund door hun vijanden. In de verwarring wordt John zwaar verwond door de helper van de Châtillon en voor dood achtergelaten. Meer dood dan levend wordt hij op de slavenmarkt gekocht door Yoessoef, voor de prijs van een paar sandalen.

Hiermee begint het bizarre verhaal van twee geboren vijanden die door het lot bij elkaar gebracht zijn. En van een vriendschap die de toekomst van het Heilige Land zal bepalen. Dat verhaal voert je mee langs spectaculaire veldslagen tot de politieke manoeuvres aan het hof van corrupte kruisvaarders, van bloederige zwaardgevechten tot de verfijnde islamitische levensstijl. Het eerste deel van deze trilogie brengt de jeugd en opkomst in kaart van de grootste leider die het Midden-Oosten heeft gekend. En de enige die het respect verwierf van beide kampen.

Saladin

Liever dan een volledige korte inhoud, richten we de schijnwerpers op enkele relevante scènes.

p. 124. John leert Arabisch. Yoessoef laat hem een Arabisch verslag lezen van het bloedbad bij de inname van Jeruzalem door de kruisvaarders in 1099. John gelooft hem niet, doet het af als heidense propaganda. Dan confronteert zijn vriend hem met het boek van een oude bekende: Willem van Tyrus, Gesta Orientalium Principum (De daden van de prinsen van het Oosten), waarin deze haast woordelijk dezelfde verschrikkelijke feiten verhaalt. Het kost de jonge Saks dagen om dit te verwerken, zo erg is zijn wereldbeeld van christen en ridderlijke deugden geschokt.

p. 138. Optreden als leraar in de Romeinse tempel van Baalbek in 1150 door
Imad ad-Din al-Isfahani (1125-1201), nog maar 24 jaar oud en reeds beroemd wegens zijn geleerdheid en wijsheid. (Zijn naam betekent: Pijler van het Geloof.)
Later secretaris en biograaf van Saladin, ooggetuige van de beslissende Slag bij de Horens van Hattin in 1187. Zie hierover bij de bespreking van The Crusades.

(Treedt op in de film Kingdom of Heaven, (2005) bij de eerste ontmoeting na de schipbreuk van Balian op de kust van Palestina; leidt hem na een duel incognito naar Jeruzalem en spaart later zijn leven tijdens een veldslag. (JM) )

p. 142. Andermaal een ontmoeting met Willem van Tyrus, nu in Baalbek, bij het feest van de eerste regen. Hij wenst de grote Romeinse tempel te bezoeken, in het kader van de boeken die hij schrijft.

p. 263. Oesama bin Moenqidh, emir van Shaizar, is net terug uit Jeruzalem en brengt verslag uit bij Noer ad-Din over de situatie in het christelijke koninkrijk (zie de bijlage).

p. 315. Imad ad-Din als oorlogsverslaggever in de Slag bij Jakobs Voorde, mei 1157, waar Noer ad-Din het leger van de Franken in de pan hakt en de Châtillon gevangen neemt.
‘Hij en een tiental andere schrijvers zaten met John boven op de heuvel om de komende veldslag vast te leggen voor het nageslacht. Ze zaten om hem heen op de grond, met hun schrijftafeltjes op hun schoot en hun ganzenveren in de aanslag.’

Historische betrouwbaarheid

De auteur heeft zijn huiswerk goed gemaakt: het plaatje klopt voor alle hoofdpersonen, wat chronologie en feiten betreft. Dat is op zichzelf reeds een heel waardevol element van het boek: zowat alle mensen die een rol hebben gespeeld in deze cruciale periode van de strijd om het Heilig Land zijn op een normaal-functionele wijze samengebracht binnen het kader van de roman, zoals dat in werkelijkheid misschien nooit gebeurd is, maar wel mogelijk zou geweest zijn. Hij heeft zich niet beperkt tot Wikipedia, maar raadpleegde ook een aantal bronnenuitgaven en/of studies; bijvoorbeeld het vermelde boek van Willem van Tyrus Gesta Orientalium Principum waarvan we weten dat het heeft bestaan, maar dat ergens na de 13de eeuw verloren is gegaan. En ook Oesama bin Moenqidh: diens verslag van zijn bezoek aan Jeruzalem is geïncorporeerd in het verhaal. Het relaas van zijn bidden op de Tempelberg bij de tempeliers (‘zijn vrienden’) en over de door incompetente zijn patiënten vermoordende Frankische dokter vind je in elk verslag van Arabische bronnen - de tweede anekdote ook hier.

Waar afgeweken wordt van de reële historische chronologie verantwoordt de auteur dat in het nawoord. Bijvoorbeeld: de Châtillon is in werkelijkheid pas drie jaar later bij een strooptocht gevangen, maar zijn gigantisch losgeld en het feit dat hij 16 jaren lang gevangen zat in Aleppo omdat niemand dat wilde betalen is correct.

Maar dan!
Arend lijkt wel een jongensboek voor volwassenen, een mantel-en-degenverhaal. Elk gevecht is uitputtend van naaldje tot draadje beschreven, hetzij vuistgevecht, duel met de wapens of veldslag. Werkt (bij mij tenminste) van lieverlee op de zenuwen. Op een spat of zelfs een litertje bloed is niet gekeken. Gebroken neuzen, gekneusde of gebroken ribben zijn telkens legio meer dan bij een wielrenner in een wegrit van Parijs-Nice!
Daarbij lijken de hoofdpersonen een soort superhelden zij herstellen wonderbaarlijk snel, zelfs van verbrande voeten.
Is dit een nieuwe tendens in historische romans? Zie iets dergelijks ook op deze site ‘Strijder voor Rome’.
Op enkele korte natuurbeschrijvingen na hoef je van dit boek niet veel literaire diepgang te verwachten. Alle hoofdperson zijn flat characters in wit-zwart tekening: goed of helemaal slecht.

Positief is dan weer het werken met spiegeleffecten: christen - moslim. Aan elke persoon uit het ene kamp, beantwoordt een uit het andere.
Toeran - Reinoud
Willem van Tyrus - Imad ad-Din (beiden fascinerende historische figuren)
Yoessoef - John.
Beiden liggen ernstig in de knoop met zichzelf door overtreding van hun erecode wegens een verboden liefde.

Nog over Reinoud de Châtillon. In zijn ‘Passages d’Oultremer…’ uit 1474 beschrijft Sébastien Mamerot elke woordbreuk, wreedheid, bestandschending waaraan hij zich schuldig maakte. En toch wringt Mamerot zich in alle bochten om hem af te schilderen als martelaar voor het geloof, wanneer Saladin hem onthoofdt na de Slag bij Hattin (1187). In Mamerots tijd en nog tot de 19de eeuw zijn herhaaldelijk pogingen ondernomen om deze eerloze schoft en hoofdverantwoordelijke voor het verlies van Jeruzalem heilig te laten verklaren. Dat is gelukkig mislukt, net als bij de katharenslachter de Montfort! Niet voor niets zit hij op het standbeeld van Saladin in Damascus - aan de voet ervan, als verslagene, met zijn naam in Arabische en Latijnse letters ingegrift. (Zie hierover Bijlage 1 en daarin De opkomst van Salah ad-Din.

Didactische tips

Sinds 2015 staat op Histoforum Magazine een schat aan materiaal over de kruistochten: een zeer uitgebreide (aanpasbare) PowerPoint Presentatie, de uitgebreide syllabus van een nascholing en drie bijlagen in pdf. 

Het boek leent zich uitstekend tot multimediaal en vakoverschrijdend werken Nederlands - geschiedenis - godsdienst/niet confessionele zedenleer, al dan niet in complementaire werkgroepen of met meerdere romans/strips rond deze periode. Indien je weinig of geen ervaring hebt met deze wijze van werken, lees vooraf op Histoforum Didactiek het artikel Gelezen Tijd.

Heel wat materiaal vind je op deze site bij de didactische tips in de recensie van de film ‘The Crusades’.
Zie daar ook de bijlage, over de tweede kruistocht en de links naar andere films en boeken.

Aanvullingen

Vooral als je collega Nederlands meewerkt, kan er meer aandacht besteed aan aspecten van romananalyse:
karakters; plaats;
tijdsverloop (leestijd & gelezen tijd);ruimte; thematiek; stijl;
vertelsituatie: wie is de verteller? Altijd dezelfde? (focalisatie)

Algemene opdracht (kan nog in deelaspecten opgesplitst voor verschillende groepen): ga naar de bibliotheek en zoek op (met catalogus of hulp bibliothecaris) wat je kan vinden over deze periode (zowel romans, naslagwerken, strips).
De lijsten op deze site en bij de afzonderlijke lectuur- of filmsteekkaarten kunnen je al flink op weg helpen.

Niet vakgebonden opdachten voor leerlingen: (kan verdeeld over groepsleden)
- Stel een lijst op van de hoofdpersonen en figuranten.
- Opzoeken van meer gegevens over de verschillende historische figuren
- Gebruik naast het kaartje in het boek ook een goede historische en/of aardrijkskundige atlas: het reliëf speelt herhaaldelijk een belangrijke rol.

Volgende vragen kunnen je helpen
Ik was verwonderd dat…
Ik wist niet dat….

De roman geeft een behoorlijk getrouw beeld van het leven in Oultremer in de 12de eeuw. Kies één aspect dat

a) je iets leerde wat je nog niet wist/ dat je verbaasde/ dat afwijkt van wat je dacht over de behandelde periode/ sterk verschilt van onze huidige opvattingen. Dit mag 'iets' zijn in verband met het materiële leven (kledij, voedsel, wapens, wijze waarop men reisde, baadde, bad... ) of in verband met de mentaliteit (omgangsvormen, verhouding man-vrouw...)

b) ondanks de afstand van .... eeuwen eigenlijk fundamenteel niet verschilt van onze huidige tijd.
Leg in de groepsbespreking de resultaten van je bevindingen naast die van de andere leden en geef ze weer in het schriftelijk verslag.

Actualisering: Situatie in Syrië sinds 2011. (Burgeroorlog is nog steeds bezig wanneer dit geschreven wordt!)
Als vertrekpunt voor een uitwerking, ook over de ‘Palestijnse kwestie’, kan de tekst dienen bij aanvang van deze steekkaart: “Wien behoort het land.”

Presentatie

De verschillende groepen kunnen hun onderdeel presenteren voor de hele klas in een PowerPoint. Opgelet: dit moet vooraf met de leraren voorbereid om onder meer overlapping te vermijden.

Jos Martens,maart 2013

* Beschrijving van deel 2 Koninkrijk

* Beschrijving van deel 3 Heilige Oorlog