Lodewijk van Gruuthuse

Lodewijk van Gruuthuse, eigentijds portret door de Meester van de Vorstenportretten (ca. 1480-1490). Olieverf op eikenhouten paneel, 22, 8 x 34,2 cm. Originele lijst. Opschrift: plus est en vous (er steekt meer in u). Brugge, Groeningemuseum.
Gruuthuse draagt de keten van de exclusieve ridderorde van het Gulden Vlies en houdt een bidsnoer (voorloper van de rozenkrans) tussen zijn biddende handen.

Lodewijk van Gruuthuse (in het Frans: Louis de Bruges) is vooral bekend gebleven als bibliofiel. Hij duldde geen enkel gedrukt boek in zijn fabuleus rijke librije. In zijn afkeer voor het nieuwe medium liet hij incunabelen met de hand op perkament kopiëren en verluchten! Edward IV van Engeland had wellicht tijdens zijn ballingschap in Brugge zijn liefde voor het verluchte handschrift opgelopen door zijn contacten met Gruuthuse. Eens op de troon bouwde hij een bibliotheek uit, volledig geïnspireerd op die van Gruuthuse. Ook Edward liet door Caxton gedrukte boeken omzetten in geïllumineerde manuscripten.

Het meest bekende werk uit zijn verzameling is het Gruuthuse - manuscript dat vooral belangrijk is voor de muziekgeschiedenis: het bevat een aantal liederen en gedichten, die vaak alleen in dit eenvoudige, weinig versierde handschrift bewaard bleven, zoals Egidius waer bes-tu bleven? en Aloeette, voghel clein.


Kort voor zijn dood liet Gruuthuse De consolatione philosophiae (Over de vertroosting van de filosofie) van Boëthius kopiëren. Merkwaardig is dat dit boek overgeschreven werd van een gedrukt exemplaar, dat in Gent is gedrukt door Arend de Keysere in 1485. Het voorbeeld bleef eveneens bewaard en bevat met de hand geschilderde miniaturen, die op losse vellen werden toegevoegd. Ironisch genoeg bewijst de manuele kopie van Gruuthuse de superioriteit van het nieuwe medium, de boekdrukkunst: op de tweede regel van de eerste kolom sloeg de kopiist een woord over, dat hij later moest toevoegen. De tekst in de linkerkolom is Latijn, in de rechterkolom Middelnederlands. De Gruuthuse-kopie is het grootste handschrift met Middelnederlandse tekst dat we kennen: 510 x 380 mm. De miniatuur op deze bladzijde toont de kwijnende Boëthius, met rechts van hem zijn troosteres Philosophia en links twee muzen. Uiterst rechts zien wij vrouwe Fortuna (met haar twee gezichten) en het Rad van Fortuin - een der leidmotieven van de hele middeleeuwen en van de trilogie over de Rozenoorlogen.

Toch was Lodewijk tevens mecenas van Colard Mansion (+1484), een der eerste Brugse drukkers, en peter van een van diens kinderen. Misschien omdat Mansion voor hem heel wat manuscripten kopieerde op perkament. Van hem is bekend dat hij samenwerkte met William Caxton. Hij is de eerste drukker van een boek met kopergravure en van de eerste druk van zowel een Engelstalig als een Franstalig boek.

Mansion verwierf veel opdrachten voor handschriften en Bourgondische luxemanuscripten. Bijzondere klanten deden een beroep op hem voor het schrijven of het vertalen van teksten, o.a. Filips de Goede, Filips van Crevecoeur, Filips van Hoorne en natuurlijk bibliofiel Lodewijk van Gruuthuse.

Van Mansions drukken zijn er vier Bourgondische werken gekend, gedrukt op voor de Nederlanden ongewoon grote vellen papier (38 op 54 cm voor twee bladen). Mansion wilde met zijn gedrukte werken de pracht en praal van de Bourgondische handschriften evenaren.

Over en rond het Gruuthusehandschrift was van 22 maart tot 23 juni 2013 een schitterende tentoonstelling ingericht te Brugge in het Gruuthusemuseum, de vroegere stadsresidentie van Lodewijk van Gruuthuse.
Catalogus: Liefde & Devotie. Het Gruuthusehandschrift: kunst en cultuur omstreeks 1400, Koldeweij e.a. (redactie)Brugge, Ludion, 2013, 318 blz.

Het manuscript zelf is in 2007 door de Koninklijke Bibliotheek van Nederland gekocht uit Brugs privébezit en werkelijk voortreffelijk ontsloten, waarvoor alle lof. Je kunt door het hele boek bladeren, informatie opvragen enz. http://www.kb.nl/bladerboeken/gruuthusehandschrift


Ingangspoort van het Gruuthusemuseum, met wapenschild van Lodewijk en rechtsonder zijn persoonlijk embleem: een bombarde.

Veel meer over Gruuthuse, late manuscripten en vroege drukken (met schitterende miniaturen en talrijke links) vind je op Histoforum:
Bousmanne, B. & Delcourt, T. (redactie), Vlaamse miniaturen 1404 - 1482, Leuven, Davidsfonds, 2011, en op de Joos de Rijcke - site, knop: ‘Eeuw Joos’, Handschriften en Boekdrukkunst,.

De hele Rozenoorlogcyclus

Gregory, Philippa, De rozenkoningin, (The White Queen), Amsterdam, De Boekerij, 2010, Gregory, Philippa, De roos van Lancaster, (The Red Queen), Amsterdam, De Boekerij, 2011. Gregory, Philippa, De witte roos (Lady of the Rivers), Amsterdam, De Boekerij, 2012.Gregory, Philippa, Dochters van de Roos, (The Kingmaker’s Daughter) Amsterdam, Meulenhoff, 2014 . Lees ook liefst eerst: Josephine Tey, Een koninkrijk voor een moord

 
Jos Martens