De heilige oorlog is niet van alle tijden

“Nu geloof ik dat de kruistochten een van de directe oorzaken van het huidige conflict in het Midden-Oosten zijn.” (Karen Armstrong, Heilige oorlog. De kruistochten en de wereld van vandaag, Amsterdam, Anthos, 1999) “De christenen kunnen er [in de Middellandse Zee] zelfs geen plank meer laten drijven.” (ibn-Kaldoen, 1332-1406)

Jorn De Cock, buitenlandcorrespondent voor het Midden-Oosten van de kwaliteitskrant De Standaard, bekroonde het met het zeldzaam toegekende maximium van 5 sterren. Ongetwijfeld speelt de persoonlijkheid van de recensent mee in de positieve beoordeling. Als buitenlandcorrespondent versloeg hij onder meer de gebeurtenissen in Kosovo en de Kaukasus voor hij naar het Midden-Oosten verhuisde. Hij zag zich verplicht met vrouw en dochter in allerijl te vertrekken uit Syrië en woont nu (juli 2015) in Libanon, van waaruit hij regelmatig verslag uitbrengt over de situatie in de hele regio.

In tijden waarin het nieuwe kalifaat van de terreurbeweging IS bijna dagelijks de krantenkoppen haalt en beschavingen worden verondersteld te botsen, vraagt Brian Catlos zich af wat we kunnen leren van de periode rond dat grote ijkpunt van de Oost-West-tegenstelling: de kruistochten. Over die jaren is al veel historisch onderzoek verricht. Standaardwerken zoals A history of the crusades van Steven Runciman hebben al zestig jaar geleden de negentiende-eeuwse eurocentrische denkbeelden daarover al ernstig bijgesteld. Voeg daaraan de recente studies toe van Asbridge, Phillips en Tyerman (2).

Maar de Amerikaanse historicus Brian Catlos kiest een andere invalshoek: hoe leefden mensen van verschillende religies concreet samen in dat Middellandse-Zeegebied in de twee eeuwen rond die kruistochten? De auteur is verbonden aan de Universiteit van Colorado, en gespecialiseerd in het leven van christenen in vooral de islamitische kalifaten in de eerste eeuwen na de grote Arabische opmars.

Anders dan de meeste auteurs sinds anderhalve eeuw, focust Catlos niet zozeer op de confrontatie, maar op de contacten en samenwerking tussen de verschillende religieuze groepen. Hij opent met Edward Gibbon en de Belgische historicus Henri Pirenne (1865-1935). Die laatste meende dat de relatie tussen islamitische en christelijke wereld over de eeuwen heen vooral was gekenmerkt door agressie. Een stelling die tot op heden opgang blijft maken, zowel vanwege moslims, christenen als joden (3).

Dat belet niet dat oude bekenden als Saladin en zijn tegenspeler, de aartsschurk Reinoud de Châtillon, Rogier II en al-Idrisi ook hier weer opduiken (4).

Even een fout signaleren op de eerste bladzijde (van mijn digitale editie): Karel Martel versloeg de Arabieren bij Poitiers in 732 en niet in 742.

Volledig artikel volgt.

Noten

1. Op Histoforum Didactiek, 2015 vind je een (aanpasbare) PowerPoint met meer dan 200 dia’s, dito syllabus van een vakoverschrijdende multimediale nascholing voor leraren met uitvoerige bibliografie annex links naar recensies plus drie bijlagen in pdf.
Verder tref je heel wat aanvullend materiaal op deze site bij de didactische tips in de recensie van de documentaire film ‘The Crusades’. Zie daar ook de bijlage, over de tweede kruistocht, de opkomst van Saladin en de links naar andere films en boeken.

2. Runciman verviel echter in een tegenovergestelde visie, die door jihadisten allerhande is overgenomen: de barbaarse, agressieve, moordlustige christenen als agressors tegen de islam. Vandaar een correctiebeweging bij onderstaande auteurs.
Thomas Asbridge en zijn De kruistochten kreeg op deze site een afzonderlijke bespreking, Jonathan Phillips komt aan bod in de reeds vermelde documentaire ‘The Crusades’. Cristopher Tyerman (eveneens een Britse Oxfordprofessor) schreef een aantal boeken over de kruistochten, voornamelijk vanuit de Engelse betrokkenheid, plus zijn God’s War. A New History of the Crusades uit 2006, 1056 blz. gedrukt, ook (in het Engels) als e-boek, nu reeds beschouwd als hét te lezen nieuwe standaardwerk.

3. Confrontatie: om twee recente bestsellers te vermelden:
Armstrong, K. (1999). Heilige oorlog. De kruistochten en de wereld van vandaag. Amsterdam: Anthos.
Wheatcroft, A. (2007). Ongelovigen. Het conflict tussen het christendom en de islam. Amsterdam: Olympus, 2007².

Dit was al zo sedert het eerste grote standaardwerk van Joseph François Michaud, Histoire des Croisades (1812-1822), nu ook als e-boek te downloaden in Engelse vertaling.
Pirenne is vooral beroemd omwille van zijn Histoire de Belgique, de Nederlandse vertaling (1902-1933) volledig gratis te downloaden in 7 delen op de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren.
Het citaat bovenaan van ibn-Kaldoen komt uit Pirennes De Middeleeuwen. Economische en sociale geschiedenis (Histoire du Moyen-Age) Amsterdam, Amstelboeken, (s.d., 1962?), p. 3.
Later schreef hij nog Mahomet et Charlemagne, postuum gepubliceerd in 1937.

4. Zie: Lyons, Jonathan, Het huis der wijsheid. Hoe Arabieren de westerse beschaving hebben beïnvloed.

Jos Martens
11 juli 2015