Deze tiendelige televisiereeks is gebaseerd op de trilogie over de Rozenoorlogen van Philippa Gregory en op een vierde boek dat toentertijd nog niet gepubliceerd was. De titel is ontleend aan het eerste deel, in het Nederlands vertaald als De rozenkoningin. De hele trilogie is uitvoerig besproken op Histoforum (1).
Het vierde boek is The Kingsmaker’s Daughter, sinds eind 2014 in het Nederlands vertaald als Dochters van de Roos.

Als inleiding kan ik herhalen wat ik bij de romans schreef.

De Rozenoorlogen tussen de huizen van York en Lancaster krijgen in onze schoolboeken en lessen niet meer dan hoogstens een paar alinea’s toebedeeld. Kan ook moeilijk anders, gezien de omvang van de leerstof. Toch is het een van de bloedigste episodes uit de Engelse geschiedenis: gedurende twee generaties is hier gevochten met een verbetenheid, een betere zaak waardig. Zowat de hele oude Engelse adel werd uitgemoord, duizenden gewone mensen vielen als slachtoffers, verwoesting van velden, gewassen en huizen teisterde het hele land. En dat alles om de eerzucht van enkele families te bevredigen.

Dat ook onze eigen Bourgondische Nederlanden een soms cruciale rol hebben gespeeld is voor vrijwel iedereen totaal onbekend (2). Ook blijkbaar voor de Britten.
Deze Bourgondische connectie blijft zowel in de romans als in de verfilming schromelijk onderbelicht, wat wij pogen te ondervangen in de 6 Bijlagen (zie onderaan).

Chronologisch volgen de drie romans elkaar niet op, maar zijn wel met elkaar vervlochten. In de tiendelige BBC-reeks zijn ze in chronologische volgorde samengebracht onder de titel van dit eerste boek The White Queen. (Zie bijlage 1) .
Na uitzending op de BBC tijdens de zomer 2013, kwam de reeks in 2014 op de Vlaamse televisie en is ondertussen reeds op dvd verkrijgbaar.

Een groot deel van de opnamen vond plaats in de Belgische steden Brugge, Gent, Ieper, in de bossen van Ursel en Damme en in Kasteel Bloemendale te Beernem. Deze dienen als decor en hebben niets te maken met het eigenlijke verhaal zelf.

De flapteksten van de romans en de auteur (in interviews) beklemtonen in alle toonaarden dat ze de Rozenoorlogen wil beschrijven vanuit het standpunt van de vrouwelijke hoofdpersonen. “Sterke vrouwen, stuk voor stuk.” Sommigen zijn door de overlevering en de geschiedschrijving onrechtvaardig behandeld. De roddelblaadjes-op-perkament waren dodelijk, zoniet al heel letterlijk, dan toch om de reputatie en nagedachtenis van iemand voor eeuwen te bezoedelen en op de mesthoop van de geschiedenis te deponeren.

Sterke vrouwen? Zou ze geen van allen in mijn huis willen. Van mij krijg je ze stuk voor stuk cadeau: bekrompen, bloeddorstige feeksen, eergierig en barstend van hoogmoed. Zoals ze misschien in werkelijkheid waren. Want zij zijn, meer dan de mannen die hun oorlogen voeren, verantwoordelijk voor stromen bloed, dood en ellende. Alsof Bruegel hen schilderde in zijn huiveringwekkende Triomf van de dood uit 1562. Vooral Margaret Beaufort, moeder van de latere Hendrik VII Tudor, roept reminiscenties op aan diens Dulle Griet. Of als je dat verkiest: aan Shakespeares Lady Macbeth of de al even noodlottige Catharina de Medici (1519 – 1589, koningin van Frankrijk van 1547 tot 1559)

De enige van de roedel voor wie je nog sympathie kunt opbrengen is de jonge weduwe Elizabeth Woodville. Zij en de knappe jonge koning Edward IV van York (1441-1483) raken, als door de bliksem getroffen, smoorverliefd op elkaar bij hun allereerste ontmoeting. Door haar “onaantastbaar deugdzame schoonheid met de vermaarde 'gulden' haren” brengt ze het via een geheim huwelijk tot koningin van Engeland. Daarbij geholpen door haar heksenkunsten en die van haar moeder Jacquetta - zeiden de tijdgenoten en herhaalt Gregory, dankbaar voor het motief.

En dan verandert het beeld en wisselt onze sympathie. Als een vlucht plunderende kraaien strijken de talrijke Woodvilles, haar familieleden, neer op Engeland. Ze palmen alle mogelijke ereposten en winstgevende prebenden in, waarop ze in hun onverzadigbare hebzucht de hand kunnen leggen, van graafschappen tot bisschopszetels toe. Dat ze met hun graaizucht de hele adel van het land letterlijk tegen zich in het harnas jagen, schijnen de jonge koningin noch haar familie te beseffen. Vooral Warwick, de ‘koningmaker’, ergert zich hieraan. Hij zal George, hertog van Clarence en broer van de koning, overhalen om zijn zijde te kiezen. Met als gevolg: een nederlaag voor Edward, die samen met zijn jongere broer Richard hals over kop moet vluchten naar de Nederlanden. Waar ze liefdevol opgevangen worden door hun zus Margaretha van York, derde echtgenote van Karel de Stoute (zie bijlage 2).
En de uitvoerige gastvrijheid mogen genieten van Lodewijk van Gruuthuse (zie bijlage 3), stadhouder van Holland en Zeeland, tevens een van de meest fervente bibliofielen van de Bourgondische landen. Dit blijft niet zonder gevolgen: wanneer de broers uit hun ballingschap terugkeren op de troon, zullen ze in Engeland een bibliotheek oprichten als een spiegel van de hertogelijke Bourgondische en die van Gruuthuse. In hun kielzog zal William Caxton (1422-1491) hen enkele jaren later volgen en in 1477 het eerste in Engeland gedrukte boek kunnen aanbieden aan de Edward IV en zijn koningin, geschreven door haar broer Anthony Woodville Graaf Rivers (zie bijlage 4).

De romans waren niet strikt chronologisch opgebouwd, maar belichtten telkens een periode vanuit een der vrouwelijke hoofdpersonen, zodat ze elkaar in de tijd soms deels overlapten. In de filmreeks zijn ze daarentegen in chronologische volgorde gezet

Door de talrijke gebeurtenissen en de even talrijke wisselingen van locaties en personages is het ondoenlijk een echte korte samenvatting van de afleveringen te geven.

Inhoud

1. Verliefd op de koning

Een besneeuwd landschap. Tussen vrijstaande bomen strompelt een man voort, zo snel hij nog kan. Geluiden van achtervolgers. Hij is duidelijk gewond. Uitgeput zijgt hij neer, ruggelings tegen een boom. In galop nadert een ruiter. Dreigend torent hij boven de gewonde uit. Op zijn hoofd een helm met een gouden kroon. Zijn zwaard flitst. Duisternis…

In haar bed schrikt een mooie blonde jonge vrouw overeind uit haar nachtmerrie, badend in het angstzweet. Zij heeft het visioen gezien van de man en de gekroonde ruiter. Elizabeth Woodville is nu weduwe. Haar echtgenoot voerde de cavalerie aan van de Lancasterkoning Hendrik VI en sneuvelde. Zijn bezittingen zijn in beslag genomen door de jonge koning uit het geslacht York, Edward IV. Haar kinderen zijn nu wees en bezitten niets meer.

Met haar kinderen plaatst zij zich op de weg van de koning en zijn gevolg, als smekelinge. En dan gebeurt wat we hierboven bij de inleiding reeds schreven: liefde op het eerste gezicht.

2. De prijs van de macht 1464-1467 (The Price of Power)

Begint met het visuele hoogtepunt van de hele reeks: de kroning van Elizabeth in haar prachtig gouden gewaad, ook gekozen als ‘kaft’ van de dvd.

Edward sluit een verbond met Bourgondië omwille van de Engelse economische belangen. Zijn zus Margaretha van York huwt de kersverse hertog Karel de Stoute (rol van Joren Seldeslachts).
Warwick, de ‘Kingmaker’ is boos: hij wilde een verbond met Frankrijk en een Frans huwelijk voor Edward.

Warwick neemt de Lancasterkoning Hendrik VI gevangen. Richard wil hem doden als wraak voor de dood van hun vader. Edward houdt hem tegen: “Het is een Godgezalfde koning. Wij verlagen ons niet tot hun niveau. Breng hem naar de Tower.” (toen een koninklijke residentie, nog geen gevangenis.)
Edward wijst op aanstoken van Elizabeth een huwelijk af van zijn broers Richard en Georges met de dochters van Warwick: anders zouden de broers in het bezit komen van de grootste fortuinen van het koninkrijk, wat een bedreiging zou kunnen vormen voor de kroon. En inderdaad: Warwick sluit een verbond met Georges, hertog van Clarence, die diens oudste dochter huwt. Ditmaal loopt Edward in een hinderlaag en wordt gevangen. Warwick laat de vader en de broer van Elizabeth onthoofden. In een bezwering aanroept zij bij de rivier haar oermoeder, Melusina, en schrijft hun namen in bloed als doodsvloek (duidelijk hekserij). Hiermee eindigt de aflevering.

In deze tweede aflevering komt Margaret Beaufort meer op de voorgrond: een schrale, bigotte kwezel, die meent dat God rechtstreeks tot haar spreekt. Na een vasten verliest ze in de kerk het bewustzijn, waar ze een nachtelijk visioen krijgt: haar (hier nog heel jonge zoon Henry) zal koning worden. Een persoonlijke wens, waarmee God al heel weinig te maken heeft!

3. De storm (The Storm)

Edward IV is in York de gevangene van Warwick, de ‘Kingmaker’, die hem op de troon wil vervangen door zijn broer Georges. Het parlement weigert echter Edward af te zetten, mede door de felle verdediging vanwege zijn jonge broer Richard. Ondertussen heeft Elizabeth zich met moeder en kinderen verschanst in de Tower, de koninklijke burcht. Edward keert terug, maar neemt omwille van het landsbelang Warwick en Georges weer op in zijn genade. Elizabeth is de enige, die haar afkeer laat blijken.
Omwille van Margaret Beauforts brieven aan Jasper Tudor, verliest haar echtgenoot zijn titel. Hij verwijt haar bitter dat zij in haar grenzenloze hoogmoed al haar plannen en gekonkel beschouwt als de wil van God.

Een nieuwe opstand breekt los tegen Edward. Het is in feite een hinderlaag: Warwick en Georges willen Edward tijdens de veldtocht doden. Margaret Beaufort steunt de opstand, haar echtgenoot weigert. Haar jonge broer denkt dat het de bedoeling is Hendrik VI weer op de troon te brengen en trekt mee met Jasper Tudor. Als hij de ware toedracht verneemt, vlucht hij naar het kamp van Edward om hem te waarschuwen. In een nogal onduidelijke scène doodt Edward eigenhandig de boodschapper.

Nu moeten de opstandelingen vluchten: Jasper Tudor naar Frankrijk; George, Warwick en de hele familie naar Calais (dan nog in Engelse handen). Elizabeth en haar moeder Jacquetta roepen een storm op. Isabel, de hoogzwangere dochter van Warwick en echtgenote van George verliest tijdens de overtocht haar zoontje bij de bevalling.

4. De boze koningin (The Bad Queen)

Warwick en Georges zijn in Frankrijk toegekomen en sluiten een verbond met koningin Margaretha van Anjou om haar echtgenoot Hendrik VI Lancaster (in gevangenschap in de Tower) weer op de troon te brengen. Ter bezegeling zal Warwicks jongste dochter Ann huwen met Margaretha’s zoon, Edward, prins van Wales. Ann, al jaren verliefd op de jongste van de York-broers, Richard, verfoeit haar verloofde, die zij een monster vindt.
Ondertussen weten Elizabeth en haar moeder Cecily, moeder van koning Edward IV en George te overtuigen dat George veel beter terug in het kamp van York zou komen. Cecily zendt een vertrouwde boodschapster naar Frankrijk.

Margaret Beaufort moet met haar man uit Pembroke vertrekken, maar haar zoon Hendrik Tudor blijft achter onder de hoede van een vertrouwde Yorkist.

Warwick en George zeilen uit naar Engeland. In de Tower verneemt Elizabeth dat Warwick andermaal haar echtgenoot te slim is afgeweest: hij heeft het leger van York vlak buiten Londen in een hinderlaag gelokt. Edward en Richard zijn met enkele vertrouwelingen kunnen ontkomen naar Vlaanderen. Hier zal hij opgevangen worden door Lodewijk van Gruuthuse en door zijn zus Margaretha en zwager Karel de Stoute (bijlage 2 & 3).
De hoogzwangere Elizabeth slaagt erin op het nippertje uit de Tower te vluchten naar Westminster Abbey waar ze met haar dochtertjes asiel krijgt.
Nu mag Ann Neville in Frankrijk met de Lancaster kroonprins huwen; hij verkracht zijn onervaren bruid bruut in de huwelijksnacht.

Warwick onthoofdt eigenhandig de voogd van Hendrik Tudor. De jonge Hendrik ontsnapt aan hetzelfde lot door luidkeels zijn naam te roepen. Hij kan weerkeren naar zijn moeder, die steeds meer aan godsdienstwaanzin gaat lijden: haar zoon zal door de wil van God ooit koning over Engeland worden.

Warwick brengt Jacquetta voor de Raad onder beschuldiging van hekserij (historisch gedocumenteerd). Daartoe laat hij valse getuigen opdraven. Jacquetta roept één getuige ten gunste op: haar ‘beste vriendin’, de geduchte koningin Margaretha van Anjou (nog steeds in Frankrijk). Warwick durft niet anders dan haar vrijlaten. Zij komt net op tijd om haar dochter Elizabeth te helpen bij de bevalling: een zoon. Eindelijk een erfgenaam.

5. Oorlog uit de eerste hand (War at First Hand)

Midden in de nacht wordt Elizabeth gewekt in Westminster door naderende gewapende mannen. Tot haar verbazing is het haar echtgenoot Edward, die onverwacht uit Vlaanderen is teruggekeerd, aan het hoofd van een leger (waaronder heel wat Bourgondische huurlingen, wat film en boek niet vermelden). Hij wil zijn zoontje zien, voor hij naar de strijd vertrekt en brengt de nacht door bij zijn koningin.

De troepen van Warwick zijn in de meerderheid, maar Jacquetta en Elizabeth roepen een mist op uit de rivier, waardoor Edward en zijn broers onopgemerkt kunnen naderen, de overwinning behalen en Warwick in het gevecht doden.
Edward laat de ‘kingmaker’ met ere begraven. Elizabeth verbrandt het eerste stuk van het perkament waarop ze met haar eigen bloed de doodsvloek voor Warwick had geschreven.

Henry Stafford, de echtgenoot van Margaret Beaufort, heeft zwaar tegen haar zin de kant van York gekozen. Edward heeft dan wel gewonnen, maar Henry is zwaar gewond. Zijn vrouw komt hem weghalen van het slagveld en brengt hem naar huis. Hij zal echter niet meer herstellen.

Ondertussen is de geduchte koningin Margaretha van Anjou uit Frankrijk in Engeland geland. Ze verneemt de dood van Warwick en marcheert in geforceerde marsen naar het westen, om Wales en Jasper Tudor te bereiken. De brede grensrivier Severn staat te hoog, zodat ze bij de abdij van Tewkesbury moeten kamperen. Hier haalt Edward haar in, waarop het beruchte bloedbad volgt, ook haar wrede zoon krijgt geen genade (3 mei 1471). Ann Neville, die in hun gezelschap meereisde, wordt op het nippertje door Richard van York van verkrachting gered. Zij zijn al jaren op elkaar verliefd.

Edward keert in triomf terug naar Londen. ’s Nachts glipt hij stiekem weg uit het echtelijk bed. Maar Elizabeth volgt hem ongezien. De drie York-broers trekken naar de verblijfplaats van de ongelukkige, gestoorde Henry VI en verstikken hem onder een kussen. Zij vermoeden niet dat Elizabeth door een kijkluikje in de deur ooggetuige was van de moord.

6. Liefde en dood (Love and Marriage, Love and Death)

De aflevering start in Londen, 1471, de enige tijdsaanduiding die gegeven wordt. Lord Staffort, de echtgenoot van Margaret Beaufort, is nooit hersteld van zijn verwondingen. Hij voelt zijn einde naderen, en geeft zijn vrouw goede raad. Haar antwoord: “Mijn zaak is heilig, mijn doel is goddelijk.”

Ann Neville en Margaret Beaufort, nu weduwe, treden in deze aflevering beiden in het huwelijk, de ene uit liefde, de andere uit politieke berekening. Margaret Beaufort trouwt met de machtige Thomas Stanley en arriveert aan het hof. Op vraag van haar gemaal neemt Elizabeth haar op in haar hofhouding.

Elizabeth zoekt haar gemaal op, om hem te melden dat ze zwanger is. Ze treft hem in bed met Jane Shore.

George, hertog van Clarence, broer van de koning en echtgenoot van Isabel Neville is benoemd tot voogd van zijn jongere schoonzus Ann Neville. Hij houdt haar praktisch gevangen met medeplichtigheid van zijn vrouw. Het is duidelijk dat hij aast op het onmetelijke fortuin van hun vader Warwick. Hij wil Ann dwingen in het klooster te treden. Zij slaagt erin een afspraakje te maken met prins Richard, die geen vermoeden had van haar werkelijke omstandigheden. Bij een tweede ontmoeting verklaart hij haar zijn liefde, vraagt haar ten huwelijk en brengt haar te paard in veiligheid, tot razernij van zijn broer George.

Jacquetta wordt ondertussen zieker en zieker. Elizabeth bevalt te vroeg van een zoontje, dat sterft samen met haar moeder.

7. Gif en malvezij (Poison and Malmsey Wine)

Elizabeth bevalt andermaal van een zoontje, dat niet levensvatbaar lijkt. Margaret Beaufort neemt het lichaampje over en de baby begint plots te huilen. Elizabeth is ervan overtuigd dat Margaret het leven van haar kindje heeft gered en vertrouwt haar voortaan volledig.

George, hertog van Clarence, broer van koning Edward en echtgenoot van Isabel Neville, gedraagt zich van langsom meer onberekenbaar, klaarblijkelijk onder invloed van de drank. Hij is ervan overtuigd dat hij en zijn vrouw behekst zijn door de koningin. Zijn echtgenote neemt zijn paranoïde gedrag over. George huurt een tovenaar in om zijn broer de koning om het leven te brengen met vergif. De geslepen Thomas Stanley, nieuwe echtgenoot van Margaret Beaufort, brengt Edward IV op de hoogte van het complot. De tovenaar wordt terechtgesteld. Deze samenzwering is historisch goed gedocumenteerd. Edward had zijn wispelturige broer reeds enkele keren vergiffenis geschonken (J.M.).
George vindt zijn jachthond vergiftigd terug en kort daarna sterft zijn vrouw, volgens hem ook vergiftigd. Nu is hij echt te ver gegaan. Edward wil hem aanhouden, maar hij verdwijnt. Op een gemaskerd bal daagt hij vermomd weer op aan het hof, neemt zijn masker af en beschuldigt voor alle adellijke aanwezigen de koningin van hekserij en zijn broer van moord op koning Hendrik VI.

Zwaar onder de indruk rest Edward niets anders dan hem ter dood te veroordelen. Hij mag zelf zijn dood kiezen. Naar zijn wens wordt hij verdronken in een vat malvezij (een zoete zuidelijke wijn van witte druiven). Over de correcte toedracht van deze hele episode bestaat nog steeds controverse onder Engelse historici.

De heksenvloek van de koningin en haar moeder is nu vervuld. Elizabeth werpt het stukje perkament met de laatste in bloed geschreven naam in het vuur.

8. Leve de koning (The King is Dead, Long Live the King)

1483. Vrede in Engeland. Margaret Beaufort is hofdame van koningin Elizabeth en haar (ondertussen volwassen) zoon Henry krijgt toestemming om uit ballingschap in Bretagne terug te keren.
Edward IV voelt zich koortsig en ziek. Hij laat zijn broer Richard bij zijn sterfbed roepen en benoemt hem tot voogd van de kleine kroonprins Edward, erg tegen de zin van diens moeder, Elizabeth. Edward sterft in haar armen, “de liefde van zijn leven.”

Nu barst een web van intriges, complotten en samenzweringen allerhande los. Vanaf het begin is het duidelijk dat er twee facties zijn, die elkaar grondig wantrouwen. Dat wantrouwen zal hen allen ten gronde richten.
Elizabeth, de koningin-weduwe vertrouwt Richard voor geen haar. Ann Neville, de echtgenote van Richard wantrouwt Elizabeth evenzeer, daarin bijgestaan door haar schoonmoeder, Cecily, die zoveel mogelijk bij haar zoon stookt tegen haar voormalige schoondochter.

Margaret Beaufort heeft in haar echtgenoot Thomas Stanley een ideale mede-stokebrand gevonden. Het koppel heeft meteen door dat de spanning aan het hof kansen biedt en beslist alles te doen om die spanning in stand te houden en op te voeren.
Jane Shore, jarenlang de maîtresse van Edward IV, wordt dadelijk na diens overlijden smadelijk weggejaagd van het hof, niet door de weduwe, maar door Richard en de kliek rondom hem. Wanhopig zoekt en vindt ze onderdak bij Elizabeths broer Anthony Woodville, graaf Rivers. En wordt zijn minnares.
Tegen het advies van haar oudste dochter beveelt Elizabeth haar broer onverwijld haar oudste zoon Edward naar Londen te halen, om hem te laten kronen tot koning. Via zijn vrouw op de hoogte gebracht, waarschuwt Stanley Richard, die de prins onderschept en naar de Tower ontvoert “om hem te beschermen.”

Elizabeth zoekt andermaal asiel in de abdij van Westminster, die Richard meteen laat afsluiten door een cordon soldeniers. Vermomd brengt Jane Shore haar hier een bezoek om haar op de hoogte te stellen van de laatste ontwikkelingen. Helaas heeft Margaret Beaufort haar bespied, en haar man brieft haar over bij Richard. Richard laat Thomas Rivers aanhouden en na korte tijd onthoofden wegens verraad. Elizabeth vertrouwt Margaret Beaufort nog steeds. Die maakt hiervan gebruik om bij haar nog meer wantrouwen te stichten, terwijl Stanley hetzelfde doet bij Richard, daarin geholpen door diens echtgenote Ann Neville.

Elizabeth zendt haar tweede zoon via een achterpoortje met een bootje weg naar Vlaanderen en vervangt hem door een wisselkind, dat in zijn plaats naar de Tower wordt gebracht.

Richard laat de prinsen, tot bastaards verklaren, wegens een vroeger geheim huwelijk van zijn overleden broer. Als wraak spreekt Elizabeth een bezwering uit over de rechterarm van Richard. Die daarop in het paleis een pijnscheut krijgt waarna zijn zwaardarm als verlamd aanvoelt.

De aflevering eindigt met de kroning van Richard III en die van Ann Neville tot koning en koningin.

Kroning van Richard III en Ann Neville

9. De prinsen in de Tower (The Princes in the Tower)

1484. Richard zit stevig op de troon. Ook Thomas Stanley behoort tot de kleine groep getrouwen, die tot de hoogste ambten promoveren.
Koningin Ann Neville dringt er bij haar man op aan hun zoon uit te roepen tot prins van Wales.

Margaret Beaufort en haar echtgenoot Thomas Stanley sluiten nu een merkwaardig bondgenootschap met Buckingham, jarenlange vriend en vertrouweling van koning Richard, om de prinsjes uit de Tower te halen.

Ann Neville benadert Richard voorzichtig over het lot van de prinsjes: “Door te leven zijn ze een bedreiging voor ons.”

Stanley selecteert mannen voor de bestorming van de Tower. Natuurlijk speelt hij naar gewoonte dubbel spel. Op zijn beurt polst hij zijn vrouw over het lot van de prinsjes, eens ze zouden bevrijd zijn. Haar antwoord: “Mijn wil is de wil van God.”
Hij blijft aandringen: “Redden wij hen of slachten wij hen.” Stanley overtuigt haar dat de prinsjes moeten sterven omdat ze een hinderpaal vormen op de weg van Henry Tudor naar de troon. Uiteindelijk zegt de vrome kwezel: “Doden.”

Ann Neville koestert dezelfde mening en smeedt plannen, buiten medeweten van haar gemaal. Nu stelt Stanley achter de rug van zijn vrouw een brief op om –na de aanval op de Tower- aan Richard te laten bezorgen als het fout gaat. Je zou er het noorden bij verliezen!

Henry Tudor verlooft zich met Elizabeth, de oudste dochter van de voormalige koningin. Wat door Stanley meteen verraden wordt aan Richard.

De aanval op de Tower is mislukt. Stanley vraagt zijn vrouw of de prinsen dood zijn. Die antwoordt bevestigend, maar houdt een slag om de arm: “Buckingham verspreidt het gerucht dat Richard hen vermoord heeft.”
Richard zelf is ervan overtuigd dat de prinsjes veilig in de Tower verblijven.
De dokter van Margaret Beaufort, die al een tijd een heel dubieuze rol speelt, bezoekt Elizabeth in de abdij en brengt haar het gerucht over dat ze vermoord zouden zijn in hun bed. Waarop Elizabeth reageert: “Buckingham en Margaret Beaufort hebben mijn zoons vermoord.”

De voormalige koningin en haar dochter beslissen om door bezwering de geplande vereniging van Buckingham en Henry Tudor in Wales te verhinderen. Ze roepen regen en tegenwind op, zodat Buckingham de brede Severn niet kan oversteken en Tudor niet kan overzeilen vanuit Bretagne. Buckinghams troepen zinken op hun mars weg in de modder en deserteren op grote schaal. Richard haalt een gemakkelijke overwinning en laat zijn voormalige vriend Buckingham onthoofden. Eens weer in Londen, haast de koning zich naar de Tower, waar hij tot zijn ontzetting ontdekt dat de prinsjes spoorloos verdwenen zijn.

Beaufort slaagt erin haar belastende correspondentie met de samenzweerders te verbranden, maar Stanley heeft haar verklikt. Richard verbant haar naar het buitenverblijf van haar man, stelt haar onder huisarrest, met haar man als bewaker.

Dan volgt een bijzonder vreemde episode: Richard bezoekt ’s nachts incognito Elizabeth in Westminster. Hij vraagt haar of zij de prinsjes in veiligheid heeft gebracht en bezweert haar dat hij ze zeker niet heeft vermoord, al was het maar “omdat hij daar absoluut niets mee te winnen heeft.”

Hij overtuigt haar eveneens dat ze met haar kinderen veilig de abdij kan verlaten en zegt nogmaals: “Ik ben onschuldig aan hun verdwijning.”
De jonge Elizabeth spreekt daarop een sterke vloek uit: “Ik vervloek de moordenaars tot al hun zoons en de zoons van hun zoons gestorven zijn.”

Waarop Richard profetisch antwoordt: “Pas op. Als je vloek te lang duurt, kan hij zich uiteindelijk keren tegen iemand van wie je houdt.”
In een hallucinante scène voltooien Elizabeth, moeder en dochter, de huiveringwekkende bezwering bij de Teems, gericht tot Melusina, “Alle eerstgeborene zoons…”

Een vrouw in de biechtstoel: “ik ben verantwoordelijk.”
De camera filmt haar gelaat in close-up doorheen het rooster van het biechtvenstertje, zodat je niet kun zien wie de mysterieuze biechtelinge is. Margaret Beaufort of toch koningin Ann?

10. Eindstrijd (The Final Battle)

Elizabeth Woodville en haar dochters kunnen hun asiel in Westminster verlaten. Maar de voormalige koningin wordt door Richard onder huisarrest geplaatst, ver van Londen, terwijl hij haar twee oudste dochters als hofdames aan de vorstelijke entourage toevoegt. Dit is een centrale stelling van de auteur Philippa Gregory om Richard III vrij te pleiten van de moord.

Prins Edward, de zoon en troonopvolger van Richard, blijft een ziekelijk zorgenkind. Hij vat koorts, moet het bed houden en sterft uiteindelijk tot diepe wanhoop van zijn ouders.
Ondertussen gaan de geruchten dat Richard verliefd is op en een verhouding heeft met prinses Elizabeth, de oudste dochter van de voormalige koningin. Hij stelt zijn eega echter gerust: dit is louter een politiek spel, gericht tegen Henry Tudor en bedoeld om diens aanhangers om de tuin te leiden.

Het mysterie van de verdwenen prinsjes blijft de geesten beheersen. Zit koningin Ann achter de moord? Zij zelf beschuldigt haar man, Richard, die in alle toonaarden ontkent.
Prinses Elizabeth is zeker dat Richard niet de moordenaar is. Koningin Ann wordt in het jaar 1485 alsmaar zieker. Vermoedelijk lijdt ze aan tuberculose. Ze roept haar vertrouweling (en die van haar echtgenoot) Robert Brackenbury bij zich. Ook die staat voor een raadsel wat de verdwijning van de prinsjes uit de Tower betreft.

Henry Tudor landt in Engeland. Margaret Beaufort bezweert haar echtgenoot Stanly zich achter hem te scharen. Tot haar wanhoop houdt die echter de boot af.
De voormalige koningin, Elizabeth Woodville, is zeker dat Beaufort achter de moord zit op haar oudste zoon. Haar jongste, Richard, die ze in Vlaanderen in veiligheid had laten brengen keert terug bij zijn moeder.
Op de avond voor de beslissende slag bezoekt prinses Elizabeth Richard in zijn legerkamp en bedrijft de liefde met hem.

22 augustus 1485. Bij Bosworth volgt dan de beslissende botsing. Richard is aan de winnende hand. Jasper Tudor roept zijn neef Henry toe zich in veiligheid te brengen. Op dat ogenblik mengen de troepen van de twee broers Stanley zich in de strijd … aan de kant van Tudor! Richard wordt overspoeld door vijanden die woest op hem inhakken. Stanley haalt de oorlogskroon van Richards helm en biedt ze geknield aan Henry Tudor aan.

Bespreking

In feite draait de hele tiendelige reeks, net zoals de romantrilogie, rond het lot van de twee prinsjes, de zonen van Edward IV ‘the greatest mystery in the history of royal England.’ Heeft Richard III zijn neefjes vermoord? De schrijfster houdt de boot af, draait om de hete brij heen. Maar lost dat met veel flair en brio op. Toch kan je zeggen dat ze belangrijke argumenten aanhaalt, die Richard vrijspreken van de moorden, net als in het hier al eerder besproken Een koninkrijk voor een moord. 

Richard komt over als een sympathieke, loyale, bekwame man. Ook hij verandert onder invloed van de koningskroon. Toch kun je de hele reeks zien als een rehabilitatie van Richard, de meest gehate vorst, die zelfs de infame Jan zonder Land (broer van Richard Leeuwenhart, ca. 1200) nog paardenlengten achter zich laat.

Een sublieme vondst van de auteur is de vloek die Elizabeth en haar dochter leggen over de moordenaar van haar zoon: zijn eerstgeborene zal sterven vooraleer hij de troon zal kunnen betreden.
Nu wil de historische werkelijkheid het volgende: de zoon van Richard III en Ann Neville sterft jong (zie episode 10). Is Richard dus de moordenaar? Haar eigen dochter huwt met Hendrik Tudor. Diens kroonprins, Arthur, sterft jong. Hendrik VIII, die zijn broer opvolgt en diens eega overneemt, heeft bij zijn zes vrouwen slechts één zoon. Deze wordt koning als Edward VI (1537 –1553) en sterft na amper 6 jaar regeren. Hij wordt opgevolgd door ‘Bloody Mary’ Tudor, katholieke dochter van Hendriks eerste vrouw, Katharina van Aragon. Zij huwt met Filips II van Spanje, kent enkele schijnzwangerschappen, doch sterft kinderloos. Dan komt haar halfzuster op de troon, Elizabeth I (1533 –1603), dochter van Hendriks tweede vrouw, Ann Boleyn. De ‘Virgin Queen’ huwt nooit en overlijdt kinderloos. Met haar eindigt de Tudordynastie en komen de Stuarts op de troon met James I, koning van Schotland, zoon van Mary Stuart (door Elizabeth onthoofd in 1587).

Acteerprestaties

Slechte acteurs of dito prestaties vind je in de hele reeks niet. In de eerste afleveringen zijn er twee actrices, die de rest gewoon van het scherm spelen.
Janet McTeer was in haar rol van Jacquetta de grote ster. Haar confrontatie met Cecily Neville (Caroline Goodall), de koele moeder van de koning, vormde het hoogtepunt van de eerste aflevering. Die hertogin Cecily is een van de onaangename personages tot in de laatste afleveringen. Zij kan het intrigeren en stoken niet laten, zij haat Elizabeth en is zelfs bereid haar eigen zoon Edward IV onwettig te laten verklaren om haar lieveling George op de troon te krijgen.

De lat voor de Vlaamse actrice Veerle Baetens, die de meedogenloze oorlogskoningin Margaret van Anjou moet neerzetten, lag hoog. Maar ze speelt haar met overweldigende brio!

De bloedmooie Rebecca Ferguson is met haar engelengezichtje een lust voor het oog, doch komt aanvankelijk wat matjes over. Dat verandert, vooral na de dood van haar gemaal Edward in 1483.

Ritme en aankleding

Vergeleken met een hyperkinetische Amerikaanse reeks als bijvoorbeeld The Newsroom, is The White Queen gedraaid in de aloude BBC-traditie van historische films sinds de jaren 1970. Gemakkelijk te volgen, ondanks de perspectiefwisselingen tussen de talrijke personen en plaatsen. Of de historische werkelijkheid altijd getrouw is weergegeven, kan een punt van discussie blijven.
Zoals gezegd gebeurde een groot deel van de opnamen in Vlaanderen. Dat heeft niet alleen te maken met de ‘taxshelter’, een fiscaal zeer voordelig systeem, maar ook met het streven naar historische correctheid: in Engeland zijn nauwelijks nog geschikte locaties te vinden die niet in de latere Tudorperiode zijn aangepast en verbouwd.

Datzelfde streven naar realiteit vind je eveneens terug in de aankleding van de interieurs en de kledij van de personages. Voor die kledij is de informatie duidelijk gehaald bij de talrijke schitterende realistische miniaturen uit deze periode. Hoewel gestreefd is naar voldoende verschillen in bijvoorbeeld de kleuren van de toiletten om de verschillende personages van elkaar te kunnen onderscheiden (wat niet in alle films het geval is). Aan die aankleding, de wapenrustingen enz. is de grootste zorg voor historische correctheid besteed. Eén miniem detail: op koude dagen zie je altijd de adem van de personages in ijle wolkjes uitwasemen (wat de acteurs vaak heel wat ijskoude handen en voeten moet bezorgd hebben bij de soms urenlange opnames). Dit alles maakt fragmenten uit de reeks zeer geschikt voor primaire beeldvorming over de periode.
Kortom, geen wonder dat bij elke nieuwe druk van de romans voor het omslag foto’s uit de televisiereeks gekozen worden en telkens verwezen wordt naar de ‘magistrale’ verfilming.

Cast

Engelse Cast

Vlaamse cast

1.De rozenkoningin
De roos van Lancaster
De witte roos
Lees ook liefst eerst: Josephine Tey, Een koninkrijk voor een moord

2. Zie: De Maesschalck, E., De Bourgondische vorsten (1315-1530), Leuven, Davidsfonds, 2008 en: Vlaamse miniaturen plus diverse onderwerpen op de Joos de Rijcke-site: Karel de Stoute en de ‘Burgunderbeute’; Dames met klasse: Margareta van York…; Handschriften en boekdrukkunst.

Bijlagen

Bijlage 1. Verfilming
Bijlage 2. Margaretha van York
Bijlage 3. Gruuthuse
Bijlage 4. William Caxton en Margaretha van York
Bijlage 5. Skelet van Richard III gevonden
Bijlage 6. De wever en de eeuwigheid.

Bijlage 7. Heksen, hermelijn, hoogmoed & onmondige vrouwen

Jos Martens, februari 2015