artikelen over geschiedenis didactiek
Wie vermoordde wie, waar, waarom en hoe?
Wie vermoordde wie, waar, waarom en hoe?
Een artikel over achtergronden van de opdracht De moord
op Bonifatius.
Inhoud
Wie vermoordde wie, waar, waarom en hoe?
Bonifatius bij Dokkum vermoord
De hoofdvraag in een serie opdrachten over Bonifatius (1) luidt: In hoeverre is de moord op Bonifatius belangrijk voor onderzoek naar de kerstening van Nederland? Een collega die deze opdracht bekeek stelde voor deze vraag te veranderen in 'Waarom was de moord op Bonifatius belangrijk'. Een begrijpelijk reactie. Het is in het geschiedenisonderwijs heel gebruikelijk om de vraag te stellen waarom een gebeurtenis of een persoon belangrijk is. Het antwoord volgt in het tekstboek meestal direct op de vraag. De leerlingen worden vervolgens geacht deze antwoorden voor het proefwerk uit het hoofd te leren.
Zoiets als met de katholieke catechismus (1948). Elke
katholiek van boven de vijftig kan tot op de dag van
vandaag het antwoord op, in ieder geval de eerste vraag
'waartoe zijn wij op aarde' moeiteloos opdreunen: ' Wij
zijn op aarde om God te dienen en daardoor hier en in
het hiernamaals gelukkig te worden.' De catechismus was
een wekelijks terugkerende ritueel dat door vrijwel
ieder kind verafschuwd werd. Je moest de antwoorden uit
het hoofd kennen, en een laag rapportcijfer voor
catechismus stond vrijwel gelijk aan ongelukkig worden,
hier en in het hiernamaals. Dom zijn was ook in
katholieke kringen niet verboden, en je mocht alles
slecht uit je hoofd kunnen leren, behalve de
catechismus. Die vormde een geheiligde uitzondering, die
behoorde je te kennen. De bisschop zei het zelf in het
voorwoord: "Met grote nauwkeurigheid dient er voor
gezorgd te worden dat de tekst van de Catechismus in het
geheugen der kinderen wordt vastgelegd." Je stond er
helemaal alleen voor: 548 antwoorden in vier jaar, zo'n
130 pagina's, en voor een groot deel cumulatief - elk
nieuw schooljaar begon met diezelfde vraag: Waartoe zijn
wij op aarde? Voor het geval je het vergeten was,
tijdens de vacantie. (2)
Slechts zelden wordt een vraag als 'Waarom is de moord
op Bonifatius een belangrijke historische gebeurtenis'
een echte onderzoeksvraag, waarop leerlingen zelf een
antwoord moeten zoeken. Veel collega's zullen echter,
terecht, het belang van een onderzoek door leerlingen
naar de moord op Bonifatius in twijfel trekken. Je kunt
de weinige tijd die er voor ons vak beschikbaar is wel
beter gebruiken.
De onderzoeksvraag 'in hoeverre is de moord op
Bonifatius belangrijk voor onderzoek naar de kerstening
van Nederland? kan naar mijn mening wel een belangrijke
vraag voor een, beperkt onderzoek door leerlingen zijn.
Zeker als zo'n onderzoek gevolgd wordt door een
discussie in de klas.
De vraag had ook kunnen luiden 'Is de moord op
Bonifatius van historisch belang' (3), maar die vraag zou
door het algemene karakter meteen een stuk moeilijker
worden. De bedoeling van de vraag is leerlingen via een
aantal inleidende vragen zicht te laten krijgen (niet
zicht te geven) op de wijze waarop de overgang van
'heidendom' naar christendom in West-Europa en meer in
het bijzonder in Nederland en, nog specifieker, in het
gebied der Friezen verliep.
Heidenen
De herkomst van het woord heiden is niet zeker. Mogelijk
is het een algemeen Germaans woord, afgeleid van heide
en betekent dan zoiets als 'heidebewoner' en daarmee dus
'barbaar', 'nog nietbekeerde'. Maar misschien is het ook
afgleid van heiden; als 'gemene mark' en dan kan het
oorspronkelijk geweest zijn 'man van de eigen
geloofsgemeenschap', en dus allerminst geringschattend.
Dan zou het juist een afweerwoord der 'heidenen' tegen
de christenen geweest zijn. Deze betekenis strookt
met Engels pagan (Latijn paganus: dorps-
of plattelandsbewoner). Een andere mogelijke oorsprong
van het
woord 'heiden' is de naam van het oorspronkelijke geloof
van de bewoners van Noord-Europa: 'Heithni' (heišni).
Deze verklaring is plausibel genoeg: ten tijde van de
kerstening van Noord-Europa waren de bewoners ofwel net
christen geworden ofwel nog immer aanhangers van het
oude geloof en daarom 'heiden'. (4)
Verzet tegen bekering
Het moet leerlingen duidelijk worden dat de 'heidenen'
het christendom niet met open armen hebben ontvangen.
Zij zullen zich waarschijnlijk vaak gekrenkt hebben
gevoeld. De Christenen hadden immers totaal geen respect
voor de goden van de Friezen.
Door de problemen te onderzoeken die de bekering van
'heidenen' met zich meebracht, zoals in de moord op
Bonifatius zichtbaar wordt, begrijpen leerlingen beter
waarom diverse 'heidense' gebruiken een plaats kregen in
het christendom.
De Ierse katholieken
Om de leerlingen te laten zien dat de manier waarop het
christendom in Wst-Europa is verspreid ook anders had
kunnen kunnen verlopen, ja ten dele zelfs anders is
verlopen kan aandacht worden besteed aan de manier
waarop Ierland is gekerstend. De Iers katholieken hield
veel meer dan de Rooms Katholieke kerk rekeing met oude
Keltische gebruiken. Zie bijvoorbeeld de prachtige reeks
historische deteactives van Peter Tremayne over sister
Fidelma. 'Historische detectives vormen', aldus Jos
Martens, 'een variant op de gewone historische roman. Je
hebt ze grosso mode in twee soorten: boeken waarin het
thrillerelement overheerst en boeken die je meer leren,
meer inzicht geven in een bepaalde tijd. De minder goede
doen dat door hun kennis schoolmeesterachtig uit te
stallen, de beste strooien hun wetenswaardigheden
organisch door het geheel, zonder pedanterie en zonder
de vaart van het verhaal te hinderen. De zuster
Fidelma-boeken behoren tot de tweede categorie.' (5) Op
Histoforum heeft Jos Martens negen van de Fidelma boeken
gerecenseerd.
Verschillende perspectieven
Deze opdracht leent zich er ook prima voor om met
leerlingen te praten over verschillende perspectieven
(6). De godsdienst van Friezen wordt in het gemeen
bestempeld als heidens, een woord met een duidelijk
peioratieve betekenis. De Friezen moesten een inferieure
godsdienst afstoten en zich bekeren tot het enige waren
geloof. Als de leerlingen wordt gevraagd de moord eens
te bekijken vanuit het perspectief van de Friezen dan
zal duidelijk worden dat het letterlijk een heel ander
verhaal wordt. Je kunt, desgewenst, het perspectief nog
breder maken door te stellen dat geschiedenis in zeer
veel gevallen het verhaal van de (over) winnaar is.
Voorbeelden van opdrachten
Bonifatius bestaat uit twee delen. In het eerste deel ga
je onderzoeken of Bonifatius een persoon van historisch
belang is. In het tweede deel ga je na in hoeverre de
moord op Bonifatius belangrijk is voor onze kennis van
de kerstening van Europa
Rob Philips heeft, uitgaande van de criteria van
Partington, een
opdracht gemaakt over het historisch
belang van de Eerste Wereldoorlog.
In
De muur moeten leerlingen op basis van hierboven
genoemde criteria beargumenteren of zij de Berlijnse
muur een historisch munument vinden.
In
Enola Gay onderzoeken leerlingen vanuit verschillende
perspectieven of het afwerpen van de eerste atoombom een
belangrijke historische gebeurtenis was.
Noten
1. De moord op Bonifatius,
http://histoforum.net/bonifatius/
2. Ed schilders, Hemel en aarde,
http://www.cubra.nl/edschildersroomslezen/rijk01catechismus.htm
3. Zie ook:
http://histoforum.net/2009/historischbelang.html
4. Bron:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Heiden_(geloof).
5. Zie Jos Martens,
De wereld van zuster Fidelma
6. Zie ook het
lesmateriaal over Balthasar Gerards,
waarin het gaat om een katholieke en een protstantse
kijk op de moord op Willem van Oranje.
Literatuur
Bradshaw , Matthew (2006), ‘Creating controversy in the
classroom: making progress with historical
significance’, Teaching History (Significance edition)
Issue 125, pp 18-25.
Cercadillo, L. (2001) 'Significance in history: student
'ideas in England and Spain', in Lee G., Gordon, P. and
Dickinson, A. International Review of History Education,
Vol. 3, London: Woburn Press.
Cercadillo, L. (2006) 'Maybe they haven't decided yet
what is right': English and Spanish perspectuves on
teaching historical significance', in Teaching History,
125, Significance Edition.
Conway, R (2006) 'What they think they know: impact of
pupil preconceptions on their understanding of
historical significance', in Teaching History, 125,
Significance Edition.
Christine Counsell (2004), ‘Looking through a
Josephine-Butler-shaped window: focussing pupils’
thinking on historical significance’, Teaching History
Issue 114, pp 30-36.
Dawson , Ian (2003), What is history Y7, Schools History
Project.
Holt, T. (1990). Thinking Historically: Narrative,
Imagination, and Understanding. New York: College
Entrance Examination Board.
Philips, R. (2003) Historical significance - the
forgotten 'key element'?, in Teaching History, 106, blz.
14 t/m 19
Seixas, Peter. (1994) Students’ Understanding of
Historical Significance, in Theory and Research in
Social Education 23.3: 281-304.