Kamp Westerbork

Enkele jaren geleden werd onderstaande briefkaart ontdekt. Op de adreszijde van de kaart stond:

Aan den Joodschen Raad Tilburg
S. Kniberg, Westerborg, BAR.71

En op de achterzijde:

30-9-’43 Hartelijk dank voor het ontvangen Paket  S.Kniberg

Petite histoire

Een aardige manier om de leerlingen als het ware mee te trekken in een historisch onderwerp is het gebruiken van 'petite histoire'. Aan de hand van deze kaart, geschreven door Siegmund Knieberg, en het bijbehorende verhaal kun je de leerlingen (een deel van) het verhaal van Holocaust vertellen Bij deze lessuggestie hoort een PowerPoint.

Siegmund Kni(e)berg

Op 30 september 1943 stuurde een zekere S. Kniberg vanuit kamp Westerbork een briefkaart naar de Joodse Raad in Tilburg waarop hij de Raad bedankte voor een pakket. Wat er in het pakket zat wordt niet vermeld. Je zou er met de leerlingen over kunnen praten.  

Met hulp van registers in Israël werd duidelijk dat de afzender voluit  Siegmund Kni(e)berg heette. Hij was in 1923 in Hamborn (Duisburg) geboren. De joodse Kni(e)bergs kwamen oorspronkelijk uit Polen, vader Berek uit Warschau en moeder Chana uit Kaluszyn.

Al snel na het aan de macht komen van Hitler werd het anti-semitische karakter van het nazi-regime duidelijk en de familie Kni(e)berg (Berek, Chana en de drie kinderen Siegmund (1923), broer Leo (1931) en zus Clara (1927) vluchtten in 1933 naar Nieuwenhagen in Limburg. Zij huurden een bovenwoning aan de Hereweg. Vader Knieberg onderhield zijn gezin door met textiel langs de deuren te gaan.

 In 1942 werd het gezin opgepakt en naar kamp Vught  en vervolgens naar Sobibor gebracht. Siegmund en Clara ontkwamen aanvankelijk aan deportatie. Siegmund, omdat hij werkte in het zogenaamde Philipscommando. Zus Clara omdat zij, dankzij huisarts Van der Eerden, op het moment dat de familie naar Vught werd overgebracht, zogenaamd ‘ziek’ in het ziekenhuis van Heerlen lag. Daarna werd zij ondergebracht bij het gezin van boer Spierts te Spekholzerheide. Maar ook hier was zij niet veilig. De bezetter spoorde haar op en zette haar op transport naar Auschwitz. Hier kwam zij in aanraking met de beruchte kamparts Joseph Mengele. 

Ook Siegmund werd uiteindelijk overgebracht naar Westerbork en op transport gezet naar Sobibor.

Bij aankomst in Sobibor werden vader Berek (49 jaar),  moeder Chana Ruchla Knieberg-Polawski (47 jaar) en hun zoon Leo op 28 mei 1943 direct vergast. De 19-jarige Siegmund werd 'arbeitsfähig' bevonden en wist ondanks alle verschrikkingen en ontberingen te overleven.

Na de bevrijding gingen Siegmund en Clara Knieberg in Heerlen wonen, omdat daar hun oude synagoge stond. Zij begonnen bij de overweg aan de Willemsstraat een stoffenwinkeltje. Clara trouwde met een joodse man uit Oostenrijk die Mauthausen had overleefd en vertrok met hem naar de Verenigde Staten. Siegmund wilde in de buurt van zijn zus blijven en vestigde zich eveneens in Amerika. Daar ontmoette hij een van oorsprong Antwerpse jodin met wie hij trouwde. Het echtpaar ging in de buurt van Los Angeles wonen.

Monument 

In augustus 1989 kreeg Siegmund een brief, waarin stond dat er in Nieuwenhagen een straat naar zijn familie zou worden genoemd en dat er in die straat een herdenkingsteken zou worden onthuld. Siegmund liet via zijn vrouw weten dat hij de onthullingen emotioneel niet aan zou kunnen. Clara Knieberg wilde de plechtigheid wel bijwonen.

Het monument is onthuld op 19 september 1990 door Clara Beim-Knieberg, in aanwezigheid van burgemeester en wethouders en enkele honderden belangstellenden, onder wie Clara's vriendin in Auschwitz en de vroegere huisarts die Clara in eerste instantie van deportatie redde. Na de onthulling plantte Clara samen met haar echtgenoot een boom.

De Joodse Raad in Tilburg

De Joodse Raad kwam tot stand in februari 1941. Zij moest de Joodse gemeenschap in Nederland  besturen. Ze werd opgericht als 'Joodsche Raad voor Amsterdam' maar kreeg al snel de bevoegdheid over geheel Joods Nederland. Via deze raad gaf de bezetter bevelen aan de Joodse gemeenschap en haar leiders en werd zo het doorgeefluik van de anti-Joodse maatregelen. In september 1943 werd de leiding van de Joodse Raad naar het concentratiekamp Westerbork afgevoerd en hield dus de facto op te bestaan.

Voor zover bekend is de  Joodse Raad in Tilburg gestart in de zomer van 1942 en gevestigd in het huis van de joodse familie Lewin in de Telefoonstraat. Net als het gezin Knieberg  was ook het gezin van Heinz en Erna Lewin (twee dochters en een zoon) in de jaren dertig  uit Duitsland gevlucht.  Zij vestigde zich eerst in Breda , maar verhuisden naar Tilburg.  Vader Heinz vluchtte in 1940 naar Frankrijk, waar hij werd gearresteerd. Hij  overleed  in april 1945, vlak voor het einde van de oorlog,  in Mauthausen.

Op 28 augustus 1942, de dag van van de eerste grootscheepse deportatie van joden, dook  Erna met haar drie kinderen onder. Zij overleefden de oorlog.

De Joodse Raad is het jaar daarop opgeheven, in Tilburg op 29 september 1943, pan style="mso-spacerun:yes"> één dag voordat de briefkaart van Siegmund Knieberg naar Tilburg werd verzonden.

Waarom de briefkaart van Siegmund Knieberg, die zelf uit Limburg kwam, naar de Joodse Raad in Tilburg werd gezonden is niet duidelijk. Mogelijk stuurde Siegmund de kaart namens een inwoners van die stad. 

Bronnen:

http://www.geheugenvantilburg.nl/verhalen/lees/14272/briefkaart-uit-westerbork

http://oorlogsbronnen.nl/zoekresultaat?n_o_m=pager&year=1990&day=19&list=1&page=2&view=record