Speelfilms als medium voor multimediaal en vakoverschrijdend werken Een artikel van Jos Martens over het gebruik van speelfilm in de klas

Speelfilms

Didactische historische tijdschriften in Nederland en België hebben altijd veel aandacht besteed aan het verantwoord aanwenden van documentaires en speelfilms in de geschiedenisles.
In Nederland is dat onder meer Geschiedenis in de Klas (1) en Kleio; in Vlaanderen Hermes en zijn voorgangers DIGO en Historische Documentatie Dit geldt a fortiori voor de VVLG (Vlaamse Vereniging voor Leraren Geschiedenis en Cultuurwetenschappen).

Op de website van deze laatste vereniging moeten op dit ogenblik zowat honderd ‘filmsteekkaarten’ staan, de meeste met al dan niet in de praktijk uitgeteste tips voor didactisch gebruik. Voeg daaraan toe de theoretische en praktische artikels van Bruno De Wever, Karel Van Nieuwenhuyse en mezelf (2).

Opname in de filmrubriek van Histoforum of VVLG kan bovendien beschouwd als een kwaliteitslabel vanuit historisch en (normaal ook) filmisch oogpunt.

Helaas zijn bijna alle filmbesprekingen het werk van ondergetekende, ondanks alle inspanningen over de jaren heen: mensen beloven bijdragen, maar het komt er haast nooit van! Hetzelfde geldt voor allen die lectuursteekkaarten hebben beloofd voor de afdeling jeugdliteratuur op de site. Beschouw dit derhalve als eens stille wenk en oproep.

Gelukkig hebben we de laatste jaren onze actieradius gevoelig kunnen uitbreiden door samenwerking tussen enerzijds de Nederlandse sites Histoforum van Albert van der Kaap (3) en Geschiedenis.nl van Reinard Maarleveld, anderzijds met Lieselot Leuridan van Universiteit Gent, die via de site Film & Geschiedenis de paar honderd scripties wil ontsluiten, door studenten voor prof. De Wever aangeleverd in het kader van een onderzoeksproject aan de Universiteit Gent.

Collega's, laten wij ons geen illusies maken. Historische kennis wordt niet in de eerste plaats verworven of gepopulariseerd door geschiedenislessen en wetenschappelijke naslagwerken. De eigenlijke historische beeldvorming gebeurt veel sterker en diepgaander door strips (4), historische romans en vooral speelfilms.

Sinds 1974, gedurende meer dan een kwart eeuw, zijn wij op zoek geweest naar het telkens meest geschikte medium om een didactische en pedagogische boodschap in concrete situaties over te brengen bij leerlingen. Twee constanten zitten in dat onderzoek: vakoverschrijdend werken en audiovisuele media. Audiovisuele media omdat ze de wereld binnen de klasmuren brachten van een kleine plattelandsschool, lang voor internationale uitwisseling mogelijk was of internet was uitgevonden. Want dat is al die jaren de derde constante gebleven: motivatie van leerlingen, die uitmondt in zelfstandig & persoonlijk werk van leerlingen.

Omstreeks 1975 -ook weer meer dan 35 jaar geleden ondertussen- zag de Nederlandse literatuurdidacticus Jacques Vos het aanwenden van historische romans hiervoor als dé trend voor het volgende decennium. Historische romans vormen, net als film, een ideaal instrument voor vakkenintegratie, binnenklasdifferentiatie en multimediaal werken. Al die tijd ook hebben wij die opvattingen verdedigd in vakwerkgroepen Nederlands en geschiedenis, in lerarenopleidingen en navormingssessies. Heeft het resultaat opgeleverd? Als we zien hoe moeizaam collega’s uit diverse vakken te strikken zijn voor vakoverstijgende nascholingen, hoe leerplannen veel te sterk opgesloten blijven in de zuil van het eigen vak…

Non-fictie en fictie, zowel in schrift als in film hebben gemeenschappelijk dat ze niet de geschiedenis zijn, maar een presentatie of liever: representatie van de geschiedenis. Lange tijd werden alleen louter informatieve documentaires geschikt geacht om in de geschiedenisles te gebruiken; fictiefilms ware daartoe ongeschikt wegens onbetrouwbaarheidsgraad. Pas de laatste twee decennia hebben ook speelfilms in toenemende mate hun intrede gedaan in klassituaties.

“Als geen ander slaagt dit medium erin historische thema’s en gebeurtenissen onder de aandacht te brengen van het brede publiek en in te spelen op de (collectieve) historische beeldvorming.
Een toenemend aantal leerkrachten en docenten neemt film au sérieux als belangrijke bron van kennis, inzicht en bewustwording. Deze tendens gaat evenwel gepaard met een steeds luider klinkende roep naar de ontwikkeling van een ‘historische filmische geletterdheid’ bij jongeren. Die moet hen in staat stellen een bewuste en kritische houding ten opzichte van het medium aan te nemen.” (Film & Geschiedenis)

Waar zit immers het grote verschil in receptie tussen fictie en non-fictie? De mogelijkheid tot INLEVING door de lezer/toeschouwer. Daarom waarschijnlijk dat de informatieve historische documentaire met archiefbeelden van langsom meer baan ruimt voor de gedramatiseerde documentaire oftewel docudrama, waarbij de hoofdpersonen vervangen zijn door acteurs die bij voorkeur uiterlijk op de ‘originelen’ lijken. Je krijgt een (hopelijk betrouwbare) reconstructie met door elkaar archiefbeelden, officiële verslagen, foto’s, dynamische stadsplannen en plattegronden, interviews met overlevende kroongetuigen, nagespeelde scènes en dramatische reconstructies. Dit alles zodanig samengepuzzeld, gemonteerd en gecomponeerd dat de grens tussen zuivere documentaire en speelfilm volledig vervaagt. Het is een nieuwe trend die in deze vorm pas populair werd na 2000. Welke garanties heb je als kijker, als historicus, dan nog voor betrouwbaarheid van het geheel? Waar begint computeranimatie en waar houdt realiteit op?

Wat Laurence Rees, de bekroonde cineaste van de televisiereeks World War II: Behind Closed Doors, daarover zegt in een interview is perfect toepasbaar op deze categorie documentaires: “Vroeger was niemand zo tegen dat soort toneeltjes als ik - ik ben er zelfs ooit in geslaagd de BBC een ban tegen reconstructies in historische documentaires te laten uitspreken. Maar tijden veranderen: zowat alle onderwerpen die je met uitsluitend bestaande beelden kan illustreren, zijn al eens aan bod gekomen.”

Vanzelfsprekend klopt in een film meestal niet alles. Een speelfilm is een zeer dure en risicovolle commerciële aangelegenheid, gebonden aan een budget en vooral projectieduur in de bioscoop. Daarom moet de regisseur noodgedwongen personages en gebeurtenissen condenseren. Daarom ook vind je heel vaak achteraf op de DVD bij de ‘Extra’s’ een afdeling ‘Geschrapte scènes’. En daarom is begeleiding nodig om foutieve beeldvorming te vermijden.

Het gevaar dat speelfilms foutieve beeldvorming bevorderen en voor eeuwig inbranden op het netvlies en de hersenen ligt immers altijd op de loer. Wat natuurlijk niet de bedoeling kan zijn! Gelukkig laat het betrekkelijk geringe aantal lesuren niet of zelden toe volledige films te projecteren in de klas. Een uitgekiende selectie van goed bevonden fragmenten kan dit grotendeels oplossen (5). Hetzelfde gevaar deed zich immers eveneens voor bij ‘serieuze’ documentaires. Slechts één voorbeeld: de dansende Hitler bij de treinwagon na de overgave van het Franse leger in 1940, waarvan we al heel lang wisten dat het een vervalsing was.

Een belangrijke kanttekening: herhaaldelijk quoteerden wij -d.w.z. minstens twee andere historici uit Nederland en België plus ondergetekende- een historische film veel hoger dat de recensenten in kranten of tijdschriften. Waar zij soms één ster toekenden, waardeerden wij op drie of zelfs vier sterren. Historici hanteren blijkbaar andere criteria. Daarbij is het opvallend dat onze recensenten zich vaak laten beïnvloeden door wat eerder reeds in buitenlandse besprekingen is verschenen. Dat geldt nog meer wanneer zij een film afkraken door vooroordelen jegens de regisseur te laten meespelen, zoals tegenover Tom Cruise bij Valkyrie of nog sterker tegenover Mel Gibson in Apocalypto (2007).

In het onderstaande stellen we in willekeurige volgorde zes speelfilms voor, geschikt voor historische beeldvorming. We volgen een eenvoudige werkwijze, die in het verleden haar nut heeft bewezen. De in alle gevallen toegepaste methode tref je bij Kingdom of Heaven. Zoals meestal krijg je de keuze tussen enkele lessen of een volledige leereenheid. Praktisch bruikbaar materiaal voor product- en procesevaluatie en dito bijsturing vind je o.m. in het artikel Films in de geschiedenisles in het digitale tijdschrift Histoforum Didactiek.

Om ruimte te sparen werken we complementair met de filmsectie van de website: van elke film tref je een uitvoerigere recensie op internet, evenals de bijbehorende illustraties en eventueel links naar trailers of Youtube. Beschouw deze voorbeelden als smaakmaker voor de uitvoerige filmsteekkaart … en de didactische mogelijkheden.

1. De naam van de roos - 1986
130 minuten - Engels, Nederlandse ondertiteling.

Uitvoerige bespreking

Tijd en ruimte: Noord-Italië, einde november 1327.
Waardering: ****/4
Thematiek: cultuur van de Middeleeuwen; dogma versus vrij onderzoek. Voor de zeer ruime thematiek: zie de Didactische verwerking

Gebaseerd op de cult-roman van Umberto Eco (1983); ruim meer dan een half miljoen exemplaren verkocht in het Nederlands, 1ste druk 1984, 46ste druk 2001, 54ste druk 2010. Zeer uitvoerige bespreking op de site van Geschiedenis in de Klas.

Inhoud

Stat rosa pristina nomine Nomina nuda tenemus

De roos van voorheen bestaat als naam naakte namen houden wij over

Een besneeuwde bergrug in de Noord-Italiaanse bergen. Twee monniken in ruwe, grauwwitte pijen, op voortsjokkende muilezels. Hun bestemming is een donker bouwwerk op een bergtop, beheerst door een zware toren: een rijk en befaamd benedictijnerklooster. De oudste van de twee, franciscaan William van Baskerville, komt er deelnemen aan een geheim religieus dispuut, maar zijn scherpzinnigheid zal opgeëist worden door een reeks gruwelijke moorden en de duistere mysteries die het klooster verbergt. Voor zijn metgezel, de beïnvloedbare novice Adson van Melk, worden het ervaringen die zijn leven zullen tekenen. Dat vertelt ons zijn oude stem.

Zo begint een fascinerend detectiveverhaal met een trits moorden, een Holmes-achtige held en zijn Watson-achtige klankbord, verdachten te over, verrassende wendingen en een apocalyptische ontknoping in een labyrint-bibliotheek. Trage, soms ronduit statische scènes wisselen dynamisch af met flitsend snel gemonteerde actie. De ingewikkelde intrige wordt verbazend helder, maar erg geconcentreerd verteld.

Didactische verwerking: zie De Naam van de Roos in een vakoverschrijdende en multimediale leereenheid.


2. The Eagle (De Adelaar van het Negende)
VS 2011 - In de bioscoop 2 dvd’s (augustus 2011) - duur: 116 minuten - Engels en Gaelic gesproken, Nederlandse ondertitels.

Uitvoerige bespreking
Persoonlijke waardering: ****/5
Tijd en ruimte: Romeins Britannia & Schotland, 2de eeuw na Christus.
Thematiek: trouw, eer, vriendschap, vrijheid versus slavernij & andere beperkingen

Inhoud

Omstreeks 120 na Christus verdwijnt het Negende Legioen, het Spaanse, ergens in het noorden van Britannia. Bijna vijfduizend soldaten waren spoorloos, met hen hun standaard, de gulden Adelaar. En daarmee de eer van het Negende Legioen. De vader van Marcus Flavius Aquila was de bevelhebber van het Eerste Cohorte van het noodlottige Negende legioen.

Twintig jaar later arriveert Marcus in Britannia voor zijn allereerste opdracht. Als piepjonge en kersverse centurio voert hij het commando over een cohorte (600 man) Gallische hulptroepen. Hij is met slechts één doel in deze buitenpost van het Rijk: de waarheid over de verdwijning van het Negende achterhalen en de verloren Adelaar vinden en terug brengen naar Rome om zo de eer van het legioen en van zijn vader te herwinnen.

Bij de eerste aanval op zijn garnizoen door Keltische stammen raakt hij ernstig gewond en krijgt hij eervol ontslag uit het leger. Tijdens zijn herstel logeert hij bij zijn oom in Calleva. Hier redt hij in de arena het leven van de krijgsgevangen slaaf Esca. En dus rust op deze zoon van een Brits stamhoofd de ereplicht de vertegenwoordiger van zijn aartsvijanden te helpen.

Vergezeld door zijn lijfslaaf Esca waagt Marcus zich aan een zoektocht naar het noorden, tot in de afgelegen hooglanden achter de Muur van Hadrianus (keizer van Rome 117 - 138), in de kort voordien door Rome prijsgegeven provincie Valentia en nog voorbij de Vallum Antonini (de Muur van Antoninus), de (kortstondige) noordelijke grenswal van de Romeinen, waar de barbaarse Schotse stammen heer en meester zijn. Een zo riskante onderneming dat niemand verwacht dat hij ooit zal terugkeren.

Bespreking

Voor je naar de film begint te kijken, moet je weten dat The Eagle gebaseerd is op The Eagle of the Ninth (De Adelaar van het Negende) van Rosemary Sutcliff (1920 - 1992).
Als er klassiekers bestaan in de historische adolescentenliteratuur, dan is dit een absolute topper. Geheel terecht wordt zij beschouwd als de grootmeester van de psychologische historische roman.
Haar visuele en directe stijl leent zich zeer goed voor omzetting in film. Dit gebeurde al eerder met De Adelaar van het Negende, die in 1978 reeds verfilmd tot een televisiereeks, de grondstof leverde voor Centurion (2010) en nu 2011 weer een ‘remake’ krijgt met The Eagle.

Voor een nadere kennismaking met de film, Sutcliff en de didactische mogelijkheden voor vakoverschrijdend werken met boek en film, verwijzen we naar de bespreking op de site.

3. Valkyrie
US 2008 - DVD - speelduur: 121 minuten - Engels - Nederlandse ondertitels

Uitvoerige bespreking

Tijd en ruimte: Tweede Wereldoorlog, Duitsland, Rusland, N.-Afrika.
Waardering: De Standaard: ***/4; persoonlijke waardering: ****
Thematiek: verzet tegen Hitler, thema van tirannenmoord.

Inhoud

Gaat over de aanslag op Hitler, 20 juli 1944 en de daaropvolgende mislukte staatsgreep. De leidende kracht achter de samenzwering was graaf Klaus Schenk von Stauffenberg. Dat de rol van de moedige officier vertolkt werd door Tom Cruise, riep in Duitsland veel weerstand op (omwille van zijn lidmaatschap van Scientology) zodat in alle haast nog minstens één andere speelfilm en een docudrama werden geproduceerd. De hele commotie bleek totaal voorbarig: Cruise zet hier na zijn eveneens ten onrechte verguisde The last samurai uit 2004 een van zijn beste en meest serene prestaties neer.

4. Agora
Spanje 2009 - 2 DVD’s - speelduur: 126 minuten - Engels - Nederlandse ondertitels.

Uitvoerige steekkaart

Tijd en ruimte: Alexandrië, Egypte ca. 400 n. Chr.
Waardering: ****/4.
Genre: Historische ideeënfilm.
Thematiek: Ondergang van de antieke cultuur; religieus fanatisme; zucht naar kennis versus obscurantisme en dogmatisme; strijd voor geestelijke vrijheid.

Twintig jaar geleden lazen we in een 4de jaar ASO met de leerlingen klassikaal de aangrijpende adolescentenroman Hypatia, van de Duitse auteur Arnulf Zitelmann (°1929), over de laatste maanden van de laatste ‘heidense’ filosofe, die in 415 gruwelijk vermoord werd door een opgehitste meute christelijke fundamentalisten. Met haar stierf de Grote Bibliotheek van Alexandrië en daarin het geheugen van de hele klassieke wereld. Nu lijkt het wel of dit boek verfilmd is door Alejandro Amenábar in de duurste Spaanse film aller tijden. Het is een film geworden zoals je ze tegenwoordig haast nooit meer in de bioscoop ziet, doch uitsluitend op Canvas of de cultuurzender Arte. Emotioneel en cerebraal tegelijkertijd.


5. Een melaatse koning, een Koerdische held en een film Saladin en de herovering van Jeruzalem door de ogen van Hollywood.

Kingdom of Heaven
VS, 2005- versies op 1 of 2 DVD's - speelduur: 146 min - orig. versie: Engels, Nederlandse ondertitels.

Uitvoerige steekkaart

Persoonlijke waardering: ***/4
Plaats & tijd: Frankrijk en Palestina (Outremer), ca. 1185.
Thematiek: geloof en ongeloof, religieuze en culturele verdraagzaamheid versus fanatisme, plicht, ridderlijkheid.

Onderhoud Saladin - Balian van Ibelin (1187). - Balian: “Voor ik de stad overgeef, brand ik alles neer tot de grond, uw heilige plaatsen en de onze, alles in Jeruzalem dat mensen gek maakt. - Saladin: “Ik vraag me af of het niet beter zou zijn als je dat inderdaad deed.” Saladin keert terug naar zijn wachtende leger. Balian vraagt hem: “Wat is Jeruzalem waard?” Saladin keert zich om: “Niets!” Wacht even, balt de vuisten: “En alles.”

Film is, zoals gezegd, nooit “de geschiedenis”, net zomin als non-fictiongeschiedschrijving. Waarom dan als intermezzo het intermezzo tussen de Tweede en de Derde Kruistocht niet bekijken via een zeer populaire speelfilm: Kingdom of Heaven? Dankzij de DVD zal de film nog vele jaren toegankelijk zijn en zorgen voor al dan niet verkeerde beeldvorming. Hoewel, de voortreffelijke film Daens is blijkbaar niet meer in de handel. (Een zeer bruikbare leereenheid over deze film is uitgewerkt door Albert van der Kaap. Advies: koop dus een DVD wanneer die beschikbaar komt en stel de aanschaf niet uit. En leg -persoonlijk of voor je school- een videotheek aan.

Historische betrouwbaarheid

Het is niet verbazingwekkend dat een aantal details niet kloppen, maar wel dat er zoveel overeenkomt met de geschiedenis zoals die door ooggetuigen aan beide zijden is opgetekend. Wat er niet klopt en wat wel, laten we voor de leerlingen in het cognitieve gedeelte van de didactische verwerking. Vrij veel elementen vind je in de recensie op de VVLG-website, maar niet alles!
Kortom, de film Kingdom of Heaven brengt een meer dan behoorlijke representatie van de gebeurtenissen. Helaas was de reële situatie veel te complex, zelfs voor een eerlijke en lange Hollywoodfilm. De vier decennia tot aan de val van Jeruzalem behoren tot de meest turbulente uit de hele turbulente geschiedenis van de kruistochten. Het werkelijke verloop van de geschiedenis overtreft herhaaldelijk de fictie van de film! Jammer dat de regisseur zich niet tot die realiteit beperkt heeft, met de noodzakelijke weglatingen natuurlijk. Om je een idee te geven: vergelijking tussen film en feiten heeft me in het kader van een nieuw boek over de kruistochten in juli 2010 twee weken opzoekingen en tekstredactie gekost!

Didactische verwerking

De film kan uiteraard gebruikt worden uitsluitend voor de geschiedenisles en voor een uitvoeriger project én voor een multimediale vakoverschrijdende leereenheid Nederlands - geschiedenis- esthetica (-godsdienst/zedenleer). Voor de laatste mogelijkheid: zie op de website.

1. OBSERVATIETAKEN (niet op de site)

1.1. Algemeen

Elk lid van de groep selecteert bij het kijken a) 2 sequenties waarin de knap gebruikte filmtaal indruk maakte. ( Beschrijf bij de groepsbespreking de plaats van de sequentie in het geheel van de film - Wat was er zo indrukwekkend: welke camerabeweging (close up ....?) ) en b) 1 sequentie waarin de muziek/de geluidsachtergrond bijdroeg tot het welslagen van het fragment.
Na de bespreking kiest de groep 3 voorbeelden uit a en 2 uit b om in het schriftelijk verslag uit te werken.

Is er een sequentie die je historisch onwaarschijnlijk vindt? Welke? Waarom. (Hier mag je desnoods ook meerdere fragmenten kiezen, met dezelfde opdracht.)

1.2. Historische beeldvorming

De film (of: de getoonde fragmenten) geeft een beeld van het leven in Outremer in de 12de eeuw. Kies één aspect dat

a) je iets leerde wat je nog niet wist/ dat je verbaasde/ dat afwijkt van wat je dacht over de behandelde periode/ sterk verschilt van onze huidige opvattingen. Dit mag 'iets' zijn in verband met het materiële leven (kledij, voedsel, wapens, wijze waarop men reisde, baadde, bad... ) of in verband met de mentaliteit (omgangsvormen, verhouding man-vrouw...

b) ondanks de afstand van .... eeuwen eigenlijk fundamenteel niet verschilt van onze huidige tijd.

Leg in de groepsbespreking de resultaten van je bevindingen naast die van de andere leden en geef ze weer in het schriftelijk verslag.

2. OPZOEKEN

Via Wikipedia kun je achtergrondinformatie laten opzoeken over de Derde Kruistocht en alle hoofdpersonages. Doen! Aan de Slag bij de Hoorns van Hattin zijn verschillende sites en delen van sites gewijd. Hij wordt ook gedetailleerd besproken in het nieuwe boek van Thomas Asbridge, De Kruistochten. De strijd om het Heilige Land, Antwerpen, Standaard Uitgeverij - Het Spectrum, 2010, 784 blz. In de web-recensie bij de film Robin Hood (zie verder) vind je nog info over handbogen en kruisbogen. Over de gebruikte blijden (stenenwerper of trébuchet) vind je op internet eveneens voldoende. De ‘Extra’s’ bij de film vertellen wel over de vervaardiging, maar laten de vervaarlijke machines onvoldoende gedetailleerd in werking zien.

Ondertussen zijn op de site recent twee televisiereeksen voorgesteld, zeker bruikbaar, maar waarvoor we nog geen gelegenheid hadden om ze in lessen of leereenheden uit te testen:

- De Kruistochten (Crusades), BBC, 1995 - 3 DVD’s, 2010- speelduur: 200 minuten - Engels - Nederlandse ondertitels (Dit is de beroemde reeks van Terry Jones)

- The Crusades. The Crescent & the Cross, History Channel, 2005 - 3 Dvd’s, 2010 - speelduur: ca. 183 minuten - Engels, Arabisch, Nederlandse ondertitels.

6. Robin Hood
VS & Gr.-Britt, 2010 - 1 of 2 DVD’s - speelduur: 140 minuten - Engels - Nederlandse ondertitels.

Uitvoerige steekkaart

Tijd en ruimte: Frankrijk & Engeland 1199 en volgende jaren
Waardering: **/4
Genre: Historische actiefilm

Inhoud

Dit is de zoveelste verfilming van Robin Hood en wij zouden er niet aan denken ze hier te bespreken als er niet enkele interessante sequenties in zaten voor een geschiedenisleraar die op zoek is naar materiaal voor zijn lessen. Niet zoveel weliswaar als in Kingdom of Heaven, maar toch…

In het begin van de film zien we Robin Longstride (Russel Crowe), een boogschutter in het leger van Richard Leeuwenhart, net teruggekeerd naar Engeland na de kruistochten. Net als in de vorige epische film met Russel Crowe, Gladiator, is er nog een laatste veldslag te winnen voor er eindelijk voorgoed vrede zal zijn. En net als in die film, zal dat niet lukken.

Didactische mogelijkheden

Zie ook bij de recensie op de website.
Er zijn legio mogelijkheden om de leerlingen bij de gekozen fragmenten te betrekken en zo tevens delen van de leerstof zelf actief te laten “aankleden.”
Over de historische personages vind je voldoende en betrouwbare informatie en afbeeldingen op internet via Wikipedia (6).

- Richard Leeuwenhart en de Derde Kruistocht
- Eleonora van Aquitanië, op zijn zachtst gezegd: een niet alledaagse figuur. Over haar en Willem de Maarschalk vind je meer in de recensie van de film The Lion in Winter.
Er is ook het recente boek van Guus Pikkemaat, Eleonore van Aquitanië, Soesterberg, Aspekt, 2010, 607 blz.
- De befaamde Engelse longbow (langboog) heeft een belangrijke rol gespeeld in de middeleeuwse oorlogsvoering vanaf de 12de eeuw. (Zie bijlage op de site: Leeuwenhart, Robin Hood en de Engelse langboog - daar ook een korte, relevante bijdrage over de rol van de valkenjacht in de geschiedenis.)

Meer over films

Filmgeschiedenis
Filmsporen (boek)
'Film die geschiedenis vertelt. Historische beleving, bespreking en begrip door een historische serie'

NOTEN

1. Geschiedenis in de Klas is nu ook een digitaal magazine. De site is voor een groot deel gevuld met de inhoud van het tijdschrift Geschiedenis in de klas, dat verscheen van 1978 tot 2000. Kleio is het tijdschrift van de VGN (Vereniging docenten geschiedenis en staatsinrichting in Nederland). D(idactiek) in het G(eschiedenis)O(onderwijs) bestond van 1977 tot 1995 en volgde Historische Documentatie op.

2. De Wever, B., Speelfilm als medium in de geschiedenisles.
Martens, J., Film en televisie als bron van historische beeldvorming.
Idem, Speelfilms en geschiedenis, een didactisch verwerkingsmodel.
Van Nieuwenhuyse, K., La trahison de l’image. Een pedagogisch-didactische benadering van historische bronnenkritiek op audiovisuele producten.
Filmsteekkaarten: Bespreking van films, onderverdeeld volgens tijdvak.
Zie ook op Histoforum, de rubriek Historische films.

3. Albert van der Kaap, Histoforum Magazine.

In dit digitale tijdschrift, jaargang 2009, een artikel over vakoverschrijdend en multimediaal werken vanuit historische (jeugd)literatuur: Gelezen tijd, een actualisering van het gelijknamige artikel op de VVLG-site.

4. In Nederland hebben twee leerlingen van het vwo in 2011 een door de KNAW bekroond profielwerkstuk gewijd aan de strip De blauwbloezen: Jorien Theune & Nadieh Wattel, De blauwen worden getoetst. Biedt een goed model hoe je leerlingen met historische strips kunt laten werken.

In België werd in 1988 het startschot gegeven voor de didactische erkenning van historische strips tijdens een egyptologencongres aan de K.U.Leuven, met de tentoonstelling Egypte Hertekend: een confrontatie van striptekenaars en hun bronnen, aangevuld met authentieke voorwerpen uit het Brusselse Jubelparkmuseum. Het initiatief ging uit van de betreurde en veel te vroeg gestorven internationaal gerenommeerde egyptoloog Jan Quaegebeur. Nooit heb ik tijdens een rondleiding zoveel lachende gezichten gezien als toen bij de egyptologen!

De mediëvist prof. Raf De Keyser stimuleerde aan dezelfde universiteit eveneens striponderzoek, wat resulteerde in een aantal licentiaatverhandelingen (nu: masterscripties), tentoonstellingen en o.a. het boek Strips. Een evocatie van de Middeleeuwen, Leuven, Peeters, 2000.

5. Volledige films projecteren in klasverband mag juridisch eigenlijk niet. Voor het vertonen van fragmenten beroepen wij ons op het didactische citaatrecht. Wij hebben trouwens nog nooit gehoord dat collega’s in Nederland en België hier problemen mee kregen. Noch culturele verenigingen die wel volledige films projecteerden.
Voor de problematiek van de historische beeldvorming door films, zie voetnoot 2.

6. Albert van der Kaap verhaalt van Nederlandse leerlingen die Wikipedia niet mochten gebruiken voor hun profielwerkstuk: Wikipedia en plagiaat.

Voor dit onderdeel over de kruistochtgeschiedenis hebben wij elk detail getoetst aan geschreven bronnen. Wikipedia had zelfs een fout uit mijn gerenommeerde gedrukte encyclopedie gecorrigeerd. Maar het kostte wel een fietstocht naar de Provinciale Bibliotheek en anderhalf uur opzoeken in wetenschappelijke naslagwerken om zeker te zijn. De info via Google daarentegen had ik binnen de seconde! Wikipedia is een grandioze uitvinding! Er zijn andere methoden om knip-en-plakplagiaat van leerlingen te verhinderen dan een absurd verbod!

Copyright:  Jos Martens, 2011/2016