De rafelranden van Europa

Duizenden vluchtelingen verdronken in de Middellandse Zee, op weg uit Afrika naar het Italiaanse Lampedusa of gevlucht uit Syrië, Irak en Afghanistan via Turkije naar Kos, Lesbos en Griekenland. Een onafzienbare vluchtelingenstroom, ontelbare cohorten te voet naar het beloofde land Duitsland, waar ze hartelijk verwelkomd worden. Maar niet voor lang! Orban die versperringen van prikkeldraad aanlegt om hen buiten Hongarije te houden. Wat gretig navolging vindt in buurlanden. Denemarken en Zwitserland die asielzoekers hun bezittingen afnemen, om te betalen voor hun onderhoud. Akelige reminiscenties aan de Jodenvervolging onder de nazi’s!

De Arabische Lente lijkt, met uitzondering van Tunesië –en dan nog!- overal mislukt te zijn. In juni 2014 jaagt ISIS (Islamitische Staat in Syrië en Irak) het door de VS getrainde en uitgeruste Irakese leger in paniek voor zich uit en sticht een op terreur gevestigd nieuw kalifaat. Wie had ooit gehoord van de jesidi’s en de berg Sinjar? Of Palmyra?

Nieuwsuitzendingen volg ik tegenwoordig met mijn iPad op de schoot. Homs? Ach ja, het Krak des Chevaliers ligt in de buurt. Aleppo? Doorgangsweg sinds de oudheid naar Libanon en Turkije. Latakia? Hoe verklaar je dat we pas zo laat te weten kwamen dat de Russen, die Assad hardnekkig de hand boven het hoofd blijven houden, een grote marinebasis in de buurt hebben en nu een luchtmachtbasis aanleggen? Homs, Aleppo, Latakia: driemaal een millennium terug, naar de tijd van de kruistochten.

En wat met ons ultrakorte geheugen?Op 17 juli 2014 schiet een raket Vlucht MH17 uit de lucht boven Oost-Oekraïne, waar regeringsleger en Russisch gezinde rebellen elkaar bekampen en de schuld geven. Resultaat: 298 doden, in hoofdzaak Nederlanders. Iets vroeger heeft Poetin de Krim geannexeerd bij Rusland. En Mali? Waarom een Franse interventie?

Europa grenst aan Rusland, Turkije, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. En dan zijn er nog de vele, vele binnengrenzen. Al deze grenzen zijn aan verandering onderhevig geweest, sommige lang geleden, de meeste recent tot zeer recent. Kortom, er zit een ‘Ring van instabiliteit’ aan de grenzen van Europa, aan onze achterdeur!

De drijfveren van de spelers op het Europese toneel zijn vaak al eeuwenoud. Poetin, Erdogan en Assad –heren die vrijwel dagelijks in het nieuws zijn- staan in een veel langere traditie. Vóór Poetin waren er de tsaren en het politbureau; voor Erdogan en Assad waren er de sultans van het Ottomaanse rijk.

De conflicten die we heden zien, hebben vaak wortels in het verleden. Grensconflicten zitten in zekere zin in het DNA van de wereldkaart. Reden te meer om dieper in de geschiedenis van de grenzen te duiken. In tegenstelling tot wat het cliché beweert, herhaalt de geschiedenis zich niet. Maar door het verleden te kennen, kunnen we het heden wel in perspectief plaatsen. Op lange termijn is het de vraag wat de ontwikkelingen aan de grenzen van Europa betekenen voor de instabiliteit in Europa zelf.

De rafelranden van Europa vertelt de complexe geschiedenis van de Europese grenzen tot aan de dag van vandaag, en mogelijk morgen, om iedereen die daarin geïnteresseerd is een historische achtergrond te bieden bij de actualiteit. Een boek dat niets te vroeg komt.

Voor deze recensie gebruikte ik de digitale versie. Kaarten blijven het zwakke punt. Hier is de hele set beneden peil, onleesbaar en dus niets waard! Je hebt een gedrukte historische atlas nodig om ze te vervangen.

De auteur

Ivo van de Wijdeven (1979) is historicus en politiek analist. Hij schrijft artikelen voor Geschiedenis Magazine over uiteenlopende onderwerpen als de drijfveren van het Russische imperialisme, de Zweeds-Nederlandse Oorlog (1658-1660), (1839-1842), de Iraans-Amerikaanse relatie sinds 1953 en het Britse referendum over Europa in 1975. Artikelen die actuele ontwikkelingen in een historische context plaatsen, wat in nieuwsuitzendingen en kranten veel te weinig gebeurt. En waarvoor leraren geschiedenis te weinig tijd hebben om degelijk uit te diepen.

Didactische tips

Voor een vakoverschrijdende leereenheid Nederlands - geschiedenis lieten we leerlingen (en later studenten lerarenopleiding) kranten van verschillende strekkingen meebrengen van een zelfde datum. Welke items stonden in de krant? Hoe werd elk behandeld door de kranten? Is er een verschil naargelang de ideologie van de krant? Elke groep kiest één onderwerp, volgt dat gedurende twee weken dagelijks en verwerkt dit in een persoverzicht, dat op verschillende wijzen voor de groep kan gebracht (gefingeerd journaal, PowerPoint…) Het onderwerp moet historisch geduid worden. Hier kan De rafelranden van Europa veel dienst bewijzen.
Met een beetje creativiteit zijn heel wat diverse werkwijzen mogelijk.

Meer info: een selectie van op deze site besproken boeken en films De bibliografie bij het boek levert voldoende materiaal; in de selectie hieronder krijg je echter wel de links naar de recensies bijgevoegd.

Hutchins, Chris & Alexander Korobko, Poetin.

Boom, Henk, De Grote Turk. In het voetspoor van Süleyman de Prachtlievende (1494-1566). 

Lyons, Jonathan, Het huis der wijsheid. Hoe Arabieren de westerse beschaving hebben beïnvloed.

De heilige oorlog is niet van alle tijden.

Mapping the World. De geschiedenis van de cartografie – documentaire, BBC 2010. Vooral deel 1. Kijk op de wereld, over de onvoorstelbare arrogantie waarmee Britten en Fransen na W.O. I de willekeurige grenzen trokken in Syrië en Irak, met alle gevolgen vandien tot op heden.

Argo (2012) film en boek over de verhouding Iran-VS in 1979-80 na de islamitische revolutie.

Van Engelen, Marcel, Het kasteel van Elmina. (Over slavernij)

Janssens, Ugo, De Germanen. Werkelijkheid en mythe.

Wijnendaele, Jeroen, Romeinen en barbaren. De ondergang van het Romeinse Rijk in het Westen.

Winder, Simon, Germania. Een persoonlijke geschiedenis van het oude en huidige Duitsland.

Een spervuur van publicaties. 1914-2014.

Vandeweyer, Luc, Koning Albert en zijn soldaten. Het Belgisch leger tijdens de Eerste Wereldoorlog (2014).

De Groen, Els, Nuttige idioten. Voor, na en door de Muur ( 2015).

Peter de Grote. Een bevlogen tsaar (2013).

Bossenbroek, Martin, De Boerenoorlog (2012)

 
Jos Martens, januari 2016