Columns In de rubriek columns verschijnt op ongeregelde tijden een column over didactische of historische zaken.

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

Sunlight zeep

Kort na het overlijden van mijn vader verhuisde mijn moeder naar een flat aan de overkant. Uiteraard hielpen wij, haar kinderen, bij de verhuizing. Toen wij de grote inloopkast op de eerste verdieping leeg haalden troffen we een groot aantal, duidelijk oude, maar nog nooit geopende dozen aan. Ze bleken vol te zitten met dubbele verpakkingen Sunlight zeep, of zoals wij toen nog zeiden Sunlicht zeep. Keiharde stukken, waarvan ik mij alleen maar herinnerde dat oma die gebruikte in een klopper om zeep te maken om de afwas te doen.

Bron: http://wo2verzameling.nl/sunlight-zeep-uit-de-tweede-wereldoorlog-2/

Maar waarom zo’n grote voorraad en waarom waren ze nooit gebruikt? Mijn moeder gaf het antwoord. Ze waren gehamsterd in 1956 ten tijde van de Russische inval na de opstand in Hongarije. Blijkbaar zat de angst voor een derde wereldoorlog er goed in. Maar waarom juist zeep hamsteren? En blijkbaar waren wij niet de enigen die in tijd van oorlog of de dreiging ervan zeep hamsterden.

Maarten ’t Hart vertelt in 'Het roer kan nog zesmaal om': ‘Jarenlang waren Sunlight en sluimer onlosmakelijk met elkaar verbonden. Jarenlang kon ik niet onder de twijfelaar kruipen waarin mijn zusje en ik sliepen, omdat grote kartonnen dozen eronder opgestapeld lagen. Toen brak de Korea-oorlog uit. De dozen werden nog wat dichter tegen elkaar aan geduwd, zodat er plaats ontstond voor nieuwe dozen met Sunlight-zeep erin. Maar ver weg werd een schijnvrede getekend, en mijn moeder begon opeens de gehamsterde Sunlight te gebruiken’ ('t Hart, 1984, p. 201)

Sunlight zeep werd vanaf 1884  gemaakt door het Engelse Lever Brothers en was zowel bedoeld voor het wassen van kleren als voor algemeen gebruik in het huishouden. Het product werd zo'n succes dat het dorp dat William Hesketh Lever (de latere Lord Leverhulme) vanaf 1888 bouwde op de Wirral, de landengte die door de Mersey wordt gescheiden van Liverpool, Port Sunlight werd genoemd.

Lever was een keiharde zakenman, een ijdele dictator en autocraat, een zeepmagnaat zonder scrupules, die voortdurend verklaarde dat al zijn handelingen slechts voortvloeiden uit puur zakelijke overwegingen. Hij was paternalistisch tot op het bot en duldde geen tegenspraak. Maar hij was ook een liberaal en was ervan overtuigd dat wat goed was voor zijn arbeiders ook goed was voor hem. Toen zijn vrouw Elisabeth Hulme de eerste schop voor Port Sunlight in de grond stak zei Lever:

 'Ik hoop dat we hier huizen kunnen bouwen waarin onze arbeiders kunnen leven en zich op hun gemak kunnen voelen, met tuinen achter en voor, waarin zij in staat zullen zijn meer kennis over het leven te vergaren dan in de zwarte krottenwijken, en waarin zij zullen ondervinden dat er meer leuke dingen in het leven zijn dan naar het werk gaan en ervandaan komen en vooruitkijken naar zaterdagavond, als zij hun loon krijgen.'

Als voorbeeld van Port Sunlight diende o.a. het Agnetapark in Delft  waar de industrieel J.C. van Marken - stichter van de Gist- en Spiritusfabriek, het latere Gist Brocades in de jaren tachtig van de negentiende eeuw huizen had laten bouwen voor zijn arbeiders.

Referentie

't Hart, M. (1984). Het roer kan nog zesmaal  om. Amsterdam: De Arbeiders Pers.

Wagendorp, B. (1999) Port Sunlight is gebouwd op zeep Volkskrant, 3 maart 1999`. Verkregen op 3 mei 2011 van http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/article/detail/540539/1999/03/13/Port-Sunlight-is-gebouwd-op-zeep.dhtml

Copyright:  Albert van der Kaap