Columns In de rubriek columns verschijnt op ongeregelde tijden een column over didactische of historische zaken.

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

Het verlangen naar de eindeloze zee

Hoe voorzichtig je moet zijn met het gebruik van informatie van Internet wordt fraai geïllustreerd door de volgende ervaring.

Ik attendeerde eens een Amerikaanse vriend op bovenstaand citaat dat wordt toegeschreven aan Antoine de Sainte-Exupery. Hij denkt erover het te gebruiken in een van zijn colleges en vroeg me dus, zoals een wetenschapper betaamt, meteen naar de bron van het citaat. Ik moest het antwoord schuldig blijven, maar beloofde het voor hem op te zoeken. Ik dacht het antwoord snel op internet te vinden. Maar dat viel tegen.

Ik typte om te beginnen de zin "Als je een schip wilt bouwen" en Exupery in bij Google. Het citaat was snel gevonden, maar niet de bron. Een aantal sites gaf wel het citaat, maar vermeldde als bron slechts Antoine de Saint-Exupery. Een aantal andere gaf als bron 'De kleine prins'. Hoewel het alweer enige tijd geleden is dat ik het boek las, betwijfelde ik meteen of dit boek inderdaad het citaat bevat, het past namelijk niet in het verhaal dat zich in de woestijn afspeelt.

Verder zoeken leverde een ander boek op (bron 1 en bron 2), namelijk The Wisdom of the Sands. Ik typte in: "if you want to build a ship" en Wisdom of the Sand. Ik vond toen al snel het citaat in het Engels en de bevestiging van de bron: "If you want to build a ship, don't drum up people together to collect wood and don't assign them tasks and work, but rather teach them to long for the endless immensity of the sea." (From: Citadelle, posthum, 1948 - The Wisdom of the Sands).

In het Frans vond ik verschillende versies van het citaat: 'Quand tu veux construire un bateau, ne commence pas par rassembler du bois, couper des planches et distribuer du travail, mais reveille au sein des hommes le desir de la mer grande et large', maar ook: 'Si vous voulez construire un bateau, il est inutile de réunir des hommes, de leur donner des ordres et de répartir le travail. Donnez-leur simplement envie de partir à la découverte de mers lointaines.'

Komt het citaat werkelijk uit La Citadelle? Louis Thivierge (bezorger van een verkorte uitgave van La Citadelle) meent, op een inmiddels verdwenen website, dat het citaat mogelijk op bladzijde 237, op het eind van paragraaf twee, staat. Maar, waarschuwt hij, De Saint-Exupery gebruikt vaak hetzelfde thema, met telkens net iets andere woorden.

Dit wordt bevestigd op o.a. een Engelstalige Wikipedia pagina over De Saint-Exupery. De auteur van deze pagina meldt niet alleen dat het bekende citaat niet voorkomt in het origineel, maar hij verwijst ook, in navolging van deze pagina, naar een passage in dezelfde geest:

'Et par contre, si je communique à mes hommes l’amour de la marche sur la mer, et que chacun d’eux soit ainsi en pente à cause d’un poids dans le cœur, alors tu les verras bientôt se diversifier selon leurs mille qualités particulières. Celui-là tissera des toiles, l’autre dans la forêt par l’éclair de sa hache couchera l’arbre. L’autre, encore, forgera des clous, et il en sera quelque part qui observeront les étoiles afin d’apprendre à gouverner. Et tous cependant ne seront qu’un. Créer le navire ce n’est point tisser les toiles, forger les clous, lire les astres, mais bien donner le goût de la mer qui est un, et à la lumière duquel il n’est plus rien qui soit contradictoire mais communauté dans l’amour'. — Citadelle (LXXV), 1948

Ook op een site met de Duitse vertaling ('Wenn du ein Schiff bauen willst, so trommle nicht Männer zusammen, um Holz zu beschaffen, Werkzeuge vorzubereiten, Aufgaben zu vergeben und die Arbeit einzuteilen, sondern lehre die Männer die Sehnsucht  nach dem weiten, endlosen Meer' uit: Die Stadt in der Wüste) wordt de originaliteit van het citaat  om dezelfde reden in twijfel getrokken. En ook op deze pagina verwijst een auteur (Andreas Zedler) naar een citaat uit La Citadelle dat er op lijkt:

" Ce n'est point le navire qui naît de la forge des clous et du sciage des planches. C'est la forge des clous et du sciage des planches qui naissent de la pente vers la mer et croissance du navire."  (Es ist nicht das Schiff, das durch das Schmieden der Nägel und das Sägen der Bretter entsteht. Vielmehr entsteht das Schmieden der Nägel und das Sägen der Bretter aus dem Drang nach dem Meere und dem Wachsen des Schiffes. (Antoine de Saint-Exupéry: Citadelle, Abschnitt CLI, 1948 posthum erschienen. Deutsch: Die Stadt in der Wüste, Abschnitt 139)

Conclusie

Een lange zoektocht op internet heeft niet geleid tot het vinden van de bron van dit prachtige citaat. Sterker  nog, het lijkt op basis van de gevonden informatie, zeer aannemelijk dat het citaat in deze verwoording niet afkomstig is van Antoine de Saint-Exupery. Het idee erachter lijkt, gezien de wel gevonden citaten uit La Citadelle, wel van hem afkomstig, maar anderen hebben aan de teskst gesleuteld, zoals dat,  lang geleden, in orale culturen heel gebruikelijk was.

p.s.

Op een andere, helaas niet meer beschikbare, website verwijst iemand naar vergelijkbare citaten. Bijvoorbeeld van de Joodse dichteres Nelly Sachs (1891-1970) 'Alles beginnt mit der Sehnsucht' (1962) of  een citaat van Augustinus 'Liebe, und tu was du willst'. 

Alles beginnt mit der Sehnsucht

Alles beginnt mit der Sehnsucht,
immer ist im Herzen Raum für mehr,
für Schöneres, für Größeres.

Das ist des Menschen Größe und Not:
Sehnsucht nach Stille, nach Freundschaft und Liebe.
Und wo Sehnsucht sich erfüllt,
dort bricht sie noch stärker auf.

Fing nicht auch deine Menschwerdung Gott,
mit dieser Sehnsucht nach dem Menschen an ?
So lass nun unsere Sehnsucht damit anfangen,
dich zu suchen,
und lass sie damit enden,
dich gefunden zu haben.

Copyright:  Albert van der Kaap 2012