Paul Janssen en China

In november 2003 voelde Dr. Paul Janssen (12.09.1926 – 11.11. 2003 ) blijkbaar zijn levenseinde naderen. Hij verzocht Geerdt Magiels en Joos Horsten om een boek te schrijven over hem, zijn medewerkers van de eerste decennia en de Chinezen die hem hielpen bij de uitbouw van zijn farmaceutische bedrijven en nevenactiviteiten in China: Ma Haide, Lu Shijie, Wu Jieping e.a. Een vijftal eerdere pogingen om een biografie te schrijven werden vroegtijdig stopgezet. Deze keer was de goede.

Na een handig uitspraaklijstje van Chinese woorden, begint de biografie van de man die met zijn pioniers ruim 80 geneesmiddelen uitvond. Dit gebeurde aanvankelijk (1953 e.v.) met niet-academische helpers, in een amateuristisch bedrijfje, dat uitgroeide tot één van de meest toonaangevende van België. In 1961 fuseerde het met het Amerikaanse Johnson&Johnson.

Het China-avontuur begon rond 1976. Paul Janssen maakte kennis met de Libanees-Amerikaanse arts George Shafik Hatem (1912 – 1988). Deze was in 1933 uit idealisme naar China getrokken, werd er onder de naam Ma Haide één van de lijfartsen van Mao.

Een andere lijfarst, Li Zsihui, haalde in 1994 de pers met zijn weinig lovende Mao-biografie.  Ma Haide zorgde voor een ommekeer in de Chinese geneeskunde. Hij leidde massa’s “artsen” op ( in 9 maanden ) en werd pionier in de bestrijding van syfilis, lepra en worminfecties.  

Janssen bezocht hem drie dagen in 1976 en besloot in China aan de slag te gaan, net na de Culturele Revolutie ( 1967 – 1976 ) en de opening naar het Westen door Deng (1978).

De eerste fabriek werd opgericht door Joos Horsten in Hanzhong, 360 km ten zuiden van Xi’an. Er was niets: geen kranten, radio, telefoon, verwarming en de treinreis naar Xi’an duurde 15 u of gemiddeld 24 km per uur. Horsten bouwde er ook de eerste waterzuiveringsinstallatie van China. Maar alles ging heel moeizaam, doordat de cultuurverschillen even groot waren als de taalbarrière. Dan volgt een zeer technisch hoofdstuk over de gedaanteverwisseling van de farmaceutische industrie en de ontdekkingstocht naar nieuwe geneesmiddelen.
Wat je er als leek van onthoudt, is dat de enthousiastelingen rond Janssen tussen 1953 en 1985 meer medicamenten uitvonden dan eender welk bedrijf ter wereld, dat de tijd tussen de synthese en de lancering steeds groter wordt en dat Janssen nadien de facto evolueerde van een researchbedrijf naar een productiebedrijf. Het tijdperk van de grote ontdekkingen is helaas achter de rug. 

Terug naar China. Na de fabriek in Hanzhong (1978 – 1983 ), volgde een tweede en grotere in Xi’an, een bekende stad met 5 miljoen inwoners en 40 universiteiten. Het verhaal over de verdeling van de aandelen is eindeloos lang, net zoals de onderhandelingen ( anderhalf jaar ) en de bouw ( een jaar of vijf). Hier lees en leer je veel over de Chinese manier van vergaderen, uitstellen en beslissen, werken en niet werken, toelaten en tegenhouden. En over de inzet van alle middelen door Janssen, tot en met de premiers Tindemans en Martens en een renteloze lening van België aan China. Toen ontstond ook de verbroedering tussen de provincies Antwerpen en Shaanxi en later tussen de steden Turnhout en Hanzhong. Talloze andere Belgische en buitenlandse bedrijven en delegaties volgden het voorbeeld van Janssen.

In de lente van 1989 kwamen Chinese studenten in alle grote steden in opstand tegen profitariaat, corruptie, inflatie ( 50 % in ’88 ) en de beperkte toegang tot de universiteiten: slechts 2 % van de 25 miljoen afgestudeerden mocht beginnen.

De gewelddadige onderdrukking leidde ertoe dat Johnson&Johnson de projecten bijna opgaf. Tijdelijke budgettaire problemen en reorganisaties leidden tot de vervanging van Joos Horsten aan het hoofd van Janssen Xi’an. Hij kreeg wel een eremedaille van premier Li Peng voor  zijn 12-jarig mandaat in China ( 1978 – 1989). Hij bleef ook nadien zeer actief in China en in Xi’an en is momenteel wellicht wereldrecordhouder met zijn meer dan honderd bezoeken aan en verblijfperiodes in China.

Korte tijd daarna volgde de plechtige inwijding van het complex (1991), dat nog altijd twee keer zo groot is als de grootste Amerikaanse farmaceutische vestiging ( Pfizer).
In 1991 trok ook de 65-jarige Paul Janssen zich terug uit zijn bedrijf . Staf Van Reet volgde hem op. Onderzoek bleef doelstelling nummer één, maar bij de nevenbedrijven Tibotec en Virco wordt schijnbaar meer succes geboekt.  

Het boek eindigt met de vondst van de 2200 jaar oude terracottakrijgers en de grote rol van Janssen in de opgraving en conservering van dit historische erfgoed.
Als bijlagen krijgen we een chronologische lijst van de eredoctoraten, onderscheidingen en uitvindingen van Paul Janssen. Zo een lijstje had men ook mogen opstellen voor de etappes in China, want die staan er heel verwarrend in: het is zoeken naar wie wat eerst deed en in welk jaar “een paar weken later” plaats vond ( p. 61-62).
In de literatuurlijst ontbreken talloze  recente Nederlandstalige of in het Nederlands vertaalde werken over China.
Horsten en Magiels vellen wijselijk geen politiek of moreel oordeel over het Chinese beleid. Hun boek is goed gestructureerd ( Janssen, China, Janssen, China ), vlot geschreven, verrassend en boeiend.
Nog een paar details: ik mis de naam van de middelbare school van Paul Janssen ( Sint-Jozefcollege) en de reden waarom hij niet in Leuven maar in Gent afstudeerde. Ma Haide leefde van 1912 tot 1988 en werd dus 76 i.p.v. “78” jaar (p.58).

De doelgroep dan: terechte bewonderaars van Paul Janssen en van zijn eerste medewerkers en al wie gelooft in de enorme vooruitgang en onbeperkte mogelijkheden van China.  

Referentie

:
Geerdt Magiels, Paul Janssen. Pionier in farma & in China. Uitgeverij Houtekiet, Antwerpen/Amsterdam, 2005. 279 p. ; foto’s, kaart, bijlagen, lit. ISBN 90 5240 827 0;€ 19,95.

Jef Abbeel, juli – augustus  2005